1918 senesi fevraliniñ 23 gecesi Qurtveli dağğa çıqtı.

Bolşeviklerniñ Qırımnı qanğa, ateşke boğmağa başlağan künden berli o, endi qaç keredir, dağlarğa, yaylalarğa çıqa. Qırımnıñ er faciasını dağlarımız, yaylalarımız ve qobalarımız da is etmişlerdi. Olar da halqımıznıñ yüreginden taşqan iztiraplarle iñley ediler...

Duşmandan qaçıp qurtula bilgenlerniñ barındıqları, raatça nefes ala bilecek, tüşüngenlerini serbestçe seyleye bilecek yerler, bütün devirde yalıñız bu dağlar, yaylalar ve qobalar olğanlar. Bu defa da Qırım dağlarında ve yaylalarında biñlerce insan özüniñ canını qurtarmaq içün yer bulğan. Bu yerde bulunğanlardan bir qısımınıñ qorantaları köylerinde qalğan, digerleriniñ aileleri ise Özenbaş, Quuş ve saire kibi içerilerde bulunğan yerlerge köçkenler. Qorantalarından haber ala bilmek, umumiy vaziyetni ögrenmek, erzaqnen temin etmek... dağdakilerniñ eñ büyük derdi edi. İşte, Qurtveli de ekide bir bu sebeple dağlarğa çıqa edi...

O, dağdakilerge bütün barlığı ile bağlı edi. O, yüreginde qaynağan qurtulış işançınıñ ancaq bu yerlerden esken ava ile canlanıp, quvetlenecegine ümüt ete edi.

Bütün Qırım quturğan bolşevik canavarlarınıñ ayaqları altında ezilmekte edi. Er tarafta yüzlerce qabaatsıznıñ qanı aqızıla, er şeer, er köy, er ev tonala edi... Bular, içtimaiy aqsızlıqlarnı sözde ortadan qaldıracaq ve bütün insanlıqnı serbest ayatqa nail etecek ediler. Albuki, bütün Qırım iñley, er kes iztirap içinde, er ocaqtan matem feryadları yükselmekte edi. Yalıñız dağdakiler serbest ediler... Yalıñız olar kendilerini mudafaa ete bilecek derecede silâlanğan ve çelik kibi sağlam bir birlik vucudqa ketirgen ediler... Dağdaki müim keçit noqtaları olar tarafından tutula edi. Ve olar gece-kündüz saqtlıqle bu keçitlerni qoruy ediler... Qurtveliniñ qurtulış ümütleriniñ bularğa bağlanması pek de boş degil edi. Kün keçtikçe olarnıñ sayıları da arta edi. Aralarında degerli insanlar da çoqlaştı. Qurtveli duşmannıñ bu qaramanlarğa qarşı areketlerini de közete ve alğan malümatlarını teşkermek içün, mümkün olğanı qadar, dağlarğa çıqa edi.

İşte, bu qaranlıq fevral gecesinde o, kene acele-acele yaylanıñ tar bir keçitine tırmaşa ve şiddetli ruzgârğa qarşı ilerilemege areket ete. Çarıqları ekide bir qalın qarda taya, tizlerinece qarğa kömüle, ruzgârnıñ şiddeti nefesini kese, faqat bütün bularğa rağmen ve bu zorluqlarnıñ farqına bile barmadan ilerilemekte. Qafası bu zorluqlarnen degil, tamamile başqa meselelerle meşğul, yüregi başqa meselelerle qaynay.

Yaylanıñ ortalarına kelgen sırada Aqyardan birden quvetli yüksek bir nur şavlesiniñ yükselgenini kördi ve bar quvetinen bağırdı:

— Antlı qurban!.. Antlı qurban!..

Közleri qarardı, boğazı tıqandı, tizleri büküldi ve turğan yerinde qapaqlanıp qaldı, közlerinden yaş keldi... Yarım saat qadar bu vaziyette nidaları ile bir-birge qalğan Qurtveli birden kendisini mecbur etti ve art-artına çalt-çalt ketmege başladı. O, çalt-çalt ketmey, yuvarlana ve devamlı sürette:

— Antlı qurban!.. Antlı qurban! — dep bağıra ve Qırımnıñ yüksek dağları da onıñ sesine cevap bere. — Antlı qurban!.. Antlı qurban!..

Dağlar da, Qırımnıñ bahıtsız evlâdı kibi, bu vahşetke isyan ete ve bar quveti ile bağıra, iñley ediler... O, anda, bu yerden yükselgen bu feryadlar sanki Qırım tarihına terciman olalar, sanki qırımlarnıñ vicdanlarından qopıp kele edi.

"Antlı qurban!.." Bu ses kelgen tarafka aşıqqan bir qaç genç Qurtvelini bir çuqurdan köterip sırtlarına aldılar ve gizlengen qobalarına ketirdiler. Qurtveliniñ yüzü sıdırılğan ve aqqan qanlar közyaşlarınen qarışaraq çengesinden tamlay edi. Gençler onıñ yarasını bağladılar ve bir köşege yatqızdılar. Birazdan soñ onıñ nefes aluvı bir nizamğa kirgenini ve közlerini açqanını körgenlerinen, başından keçkenlerni soramağa qalqtılar...

Qurtveliniñ közyaşları yañıdan taşmağa ve vucudı titremege başladı. O, ancaq "Antlı qurban!.. Antlı qurban!.." kelimelerini tekrarlay edi.

Gençler Qurtveliniñ bu areketleriniñ manasını bir türlü añlap olamaylar, eyecanlanalar... Aceba, ne olğandır? Bu sebepten de iç birisi yuqlap olamay, devamlı sürette sigar içe, bir-birlerinen söyleşe ve bu meseleni çezmege oğraşalar... "Antlı qurban..." ne demektir?

Qurtveliniñ vucudı tekrar titremege, çengeleri bir-birine urmağa başladı. Yanındakiler onıñ ziyade suvuqlanğanını duydular ve isten sim-siya olğan çayniklerini acele yaqılğan ateş üstüne qoyaraq, kendisine sıcaq çay berdiler. Qurtveli, yüzü bem-beyaz ve közleri qapalı alda öz-özünen söylenmege başladı:

— Antlı qurban!.. İşte, melekler onıñ etrafında saf-saf tizilgenler... Aman Yarabbi! İşte, çal bir atqa mindi. Mingen çal atı ne qadar güzel, ne qadar sevimli... Er vaqıt ciddiy ve dos-doğru baqqan parlaq közlerinde derin bir tatlılıq bar. Qırmızı çeresi şimdi neqadar daa nurlı... Ruhlarğa çalışqan insanlarnı kendisine bağlağan sesi şimdi meleklerni kendisine bağlağan. Keleler... Bu tarafqa keleler... İşte, şimdi başımız üstünden keçeler... İşte, Çatırdağnıñ üstünde turdılar... Aman Yarrabi, neqadar daa qalabalıqlar... Bu qadar insan nereden çıqtı? İşte, ecdat, işte hanlar, miraslar, alimler... İşte, Murat Batır, Nurulla Acı, Yilmazlar, Şübeci Molla, Mubarek Çoban... İşte, Gaspralı İsmail Bey. İşte, Abdureşid Medi... İşte, eski şanlı Qırım Ordusı... Atlar qanatlanğan, uçalar... Baqıñız, baqıñız, episi birden, bir anda, bir tek insan kibi qılıçlarını çektiler, Antlı qurbannı selâmlaylar... Moskovanı zabt etken (taht alğan) Devlet Geray bu Orduğa komandanlıq etmekte...

degen ulu Bora Ğazı Geray da bayraq yanında ileriley... İşte, Qırım hanlığını qurğan aq saqallı Acı Geray atınen ileriley. Antlı qurbannıñ yanına, tamam qarşısına kelip toqtadı, onı quçaqladı, közlerinden öpti. İşte, şimdi qonuşmağa başladı. Baqıñ ne dey:

"Halqnıñ seadetine temel olsun diye qurğan devletimni yıqqanlardan, zavallı halqımıznı zulumlarınen mahv etkenlerden, olarnı cennet kibi yurdumızdan alçaltılğan ve aşşalanğan alda dört bir yaqqa köterip atqanlardan intiqam alacaq ecdadnıñ yigitini biz tamam yüz otuz dert yıl bekledik... Er keçken yıl ümütlerimizni, qalblerimizni kemirdi. Közlerimiz daima zilletke, esaretke, kederge boyun eggenlerni kördi... Yarım asırdan berli yurdumızda ilim yolunda yürgenlerni, milletniñ aqqını qorçalağanlarnı körgende ümütlerimiz arta edi...

Niayet, duşman sarsıldı. Bunı sevinçnen kördik... Seniñ "Ant"ıñnıñ manasını añladıq... Bütün halqımıznıñ seniñle beraber Ant Etkenini körmekle ümütlerimiz büs-bütün arttı. Nesillerimizniñ artıq canı-başınen qurtulış davasına qatılacağını beklegen edik. Sizin bütün halqımıznı Han Sarayına toplamañıznı, ayrıca Qurultaynı o yerde açmañıznı, askerlerimizge o yerde keçit resmiy yaptırmañıznı ve Qurultayda, "…bugun bir buçuq asırdır ki, örtüli olğan tarihiy siyasetimiz tekrar açılmaqtadır" cümlesinen sözge başlamañıznı neqadar sevinçnen ve ümütnen selâmlağan edik...

Yüz otuz dert yıl esirlikten soñra halqımıznıñ davasını qannen savuşa bilecek bir alda duşmanğa qarşı çıqara bilmek neqadar büyük bir iş edi... Sizler bunı başarmaqle büyük bir şeref qazandıñız...

Yeñildiñiz, yurtnı qurtaramadıñız... Faqat bu yolda şeit tüşmekle tarihımıznıñ bu yañıdan canlanğan devriniñ eñ sağlam temelini qurdıñız... Artıq Qırım biñ bir felâketke oğraya bilir, qırımlılar ezile bilirler... Faqat olar bu muqaddes ğayege bağlı qalacaqlar...

Seniñ antıñ, seniñ şeadetiñ olarnıñ bu yolda yürmelerini temin etecek. Seni bütün ecdat ve bütün kelecek nesiller ürmet, sevgi ve taqdirle selâmlarlar...".

Antlı qurban birden Acı Geraynıñ ellerine sarılaraq, öpti... İşte, tıpqı sağlığında yapqanı kibi, başını qaldırdı, qaşlarını çatı. Parlaq közlerindeki ifade neqadar quvetli... O da sözge başladı:

"Şanlı ecdadım! Maña ve arqadaşlarıma o qadar sevinçli ki, sizler bizni taqdir ve sevgileriñizge lâyıq kördiñiz... Bizlerge öyle sevinçli ki, tarihımıznıñ şerefini qurtarmaq, halqımıznıñ faciasına soñ noqta qoymaq içün ilk adımnı ata bilmek şerefine nail olduq... Tañrınıñ bizge nasip etken bu büyük lütüf olsa-olsa bizim imanımıznıñ pakliginiñ mukâfatıdır.

Ayatta ğayemiz, ayattan beklegenimiz yalıñız ve yalıñız davamıznıñ zaferli olması edi. Bizler ayat diye eziyet çeke, ayat bizge degil, biz ayatqa akim edik... Yaşasaq da, ölsek de özümizni degil, davamıznıñ kelecegini tüşüne edik...

Milletim oğrunda canavarca öldürilgenimden dolayı memnünim. Çünki kelecek nesillerniñ intiqamı da bu nisbette quvetli olacaqtır...

Ulu ecdadım! Qanımız yañıdan canlandı, yüreklerimiz yañıdan yükseldi... Aqqımıznı, yurdumıznı, sizlerni, sizlerniñ yaratqan şanlı, ür ve mustaqil devlet esasını yañıdan bulduq. Çekken zulumlarımız, felâketler ve facialar bizge dünyanıñ pek çoq milletlerinden daa esaslı olaraq, istiqlâlniñ neqadar büyük bir nimet olğanını ögretti. Dünyanıñ dört bucağına dağılğan ve perişan bir vaziyette olğan qırımlılar serbestlik ve tınçlıqnı ancaq bu mubarek yurdnıñ aq ve pak toprağında bula bileceklerini añladılar...

Uzurıñızğa yalıñız imanle keldim. Bu sözlerni aytmağa tek bir qanaat maña cesaret berdi. Qırımnı qanğa boğa bilirler, yurdnı ateşte yaqa bilirler, erşeyimizni mahv ete bilirler. Faqat bular qırımlılarnıñ mustaqillik imanlarını yqmaq degil, onı quvetlendirmege yaraycaqlar... Tarihnıñ erte-keç yazacaq şeyi: Mustaqil ve mesut Qırımdır... İşte, men bu Büyük Künniñ yalıñız bir mücdecisi oldım. Rahmetiñiz, sevgiñiz meni candan sevindirdi...

Keliñiz, ep birlikte Tañrını alğışlayıq ve bu büyük davanı canlandıracaq olğanlarğa imdat tileyik. Musaade etiñiz de, bu Büyük Duamıznı ulu erenlerimizden Nurulla Acı yapsın".

Qurtveli birden dua etken kibi ellerini köterdi. Yüzünde büyük bir neşe ve sevinç, soñsız bir ümüt dalğalana edi.

Nurulla Acı, ebet nesillerce unutılğan, soñra Qurtveliniñ gayreti ile mazısı ögrenilgen Nurulla Acı, Qırım istiqlâlini yıqqan ruslarğa qarşı büyük bir qaramanlıqnen yurdunıñ aq-uquqını qorçalağan ve bu oğurda şeit olğan Nurulla Acı, meger ne de mubarek adam, neqadar nurlu bir sımadır ki, közleri de neqadar canlı emiş...

Tamam bu arada yanındaki gençler, üstüni pek açtı diye, Qurtveliniñ ellerini üstüne örtken paltolarınıñ, qoyun terileriniñ astına soqmağa oğraşa ediler. Onıñ, çekiliñ, meni raat bıraqıñız, toqtañız, toqtañız, bozmañız, demesine ve silkinip areket etmesine emiyet bermediler. Zornen yerine yatqızdılar...

Qurtveliniñ elimizge keçken yazısında bütün bu körgenlerini bu sürette tasvir etkenine köre, o yerden yalıñız: "Ulu Tañrım, sen gençligimizni ayatqa esir etme, sen olarğa aqnı qurtaracaq qadar yigitlik, medeniyetni yükseltecek qadar ğayret ve istidat ber!.." cümlelerini hatırlağanını qayd ete.

Qurtveli bir-eki künden soñ tüzeldi, ayaqqa turdı. O, körgenlerine inanğan, iman ketirgen edi. Faqat kene sabırsızlıqle, eyecanle yaylanı aşmaq, sailge ketmek ve olup keçkenlerden haber almaq istey edi. Bu keresi Degirmen köyge enmege qarar berdi. Degirmen köyniñ yolu daa uzaq ve daa sarp edi. Faqat onıñ añlamaq istegeni meseleni qavrağan ve ğayet eyi añlaşqan dost bu köyde oturğanından, bu yerge ketmek mecburiyetini is etmekte edi. Bunda amel olğan diger müim bir sebep de, bu köyge bolşeviklerniñ çoq soqulmağanları ve bu yerde yerleşken ruslarnıñ ve rumlarnıñ bulunmamaları edi.

Aqşamdan soñ ava qararıp, etrafnı gece qaranlığı bastı, köy sessiz, etrafta iç bir türlü gurulti yoq. Qurtveli köyniñ yuqarı maallesinde bulunğan dostunıñ evine doğruca keldi. Dostunıñ evinden yarıq körünmey edi. Faqat açıq bir sesnen dua etilgeni ve er bir ağızdan çıqqan (Amin) sesleri eşitile edi. Qurtveli vaziyetni birden añlap olamadı, dostunıñ ve ya da onıñ yaqınlarından birisiniñ ölgenini ve oña dua egilgenini duydu. Yavaş-yavaş adımladı, qapı qapalı edi. İçeridekilerni telâşlandırmamaq, duağa keder etmemek içün qapınıñ yanında oturdı ve qaranlıqta oturğan yerinden o da duağa qoşuldı.

Bir müddet soñra dua kesildi ve laqırdılar duyulıp başladı. Dostuna itiqadı büyük edi. Bu yerge duağa kelgenlerniñ de milletçi ve kendilerine işanğan insanlar olğanına şübe yoq edi. Faqat buña baqmadan, içerige kirmedi, evniñ ögündeki bağçanıñ bir köşesinde gizlendi. Aradan çoq vaqıt keçmeden, evdekiler birer-ekişer dağılmağa başladılar. Ev saibi soñki musafirni de ozğarğan soñ, evine kirdi, qapını qapattı. Qurtveli aman bu arada gizlengen yerinden çıqaraq, qapını qaqtı. Qapını açqan ev saibi qarşısında Qurtvelini körgeninen onı eyecan ve telâşle qarşıladı. İçeri kirer-kirmez bir-birlerine sarıldılar, quçaqlaştılar. Qurtveli arqadaşınıñ ve ailesiniñ al ve hatırını soradı. Episiniñ sağ ve selâmet olğanlarını bilgen soñ merağı büs-bütün arttı. Niayet, dayanamadı, nasıl kelgenini, duada bulunğanlarnı raatsızlamamaq içün nasıl beklegenini, duanıñ niçün yapılğanınen pek meraqlanğanını añlattı. Dostunıñ közleri yaşlandı, sesi titremege başladı: "Haberiñ yoq, haberiñ yoq, demek. Millet içün ölmege söz bergenniñ, ant etkenniñ şeit ketkeninden haberiñ yoq demek!.." dedi.

Bu anda Qurtveli ayatınıñ belki eñ eyecanlı daqiqasını yaşay edi. Közleri irileşti, bağırıp ağlayaraq dostuna sarıldı, onıñ közlerinden öpti. Ölüm haberi onı neqadar sarsqan olsa, dostunıñ bu qorqulı zamanlarda, evinde gizli olaraq ve qaranlıqta büyük millet şeiti içün dua yaptırması da onı o qadar eyecanlandırdı. Hasta yatqanda duyğanları kene qulaqlarında çıñlamağa başladı. Ebet, ebet: "Yurdumıznı ateşke vere bilirler. Faqat halqımızdaki imannı asla öldüremezler!..".

Qurtveli coşqan edi. Dostuna bütün nurlu qabirlerden, bilhassa fevral 23 gecesi Aqyardan yükselgen quvetli nurdan baas etti. Bayğın bir alda yatqanda körgenlerini, eşitkenlerini söyledi. Er tarafında bilingen, tanılğan ve ya da tanılmağan yüzlerce, biñlerce mubarek şeitler yatqan bu yurdnıñ muqaddes bir duraq olğanını, er taraftan yükselgen bu nurlarnıñ qıymetiniñ, muqaddesliginiñ artıq kün keçken sayın daa eyi añlaşılacağını uzun-uzaq añlattı...

"Qorqmaycaqmız, qorqaq kibi olmaycaqmız. Er furtuna bizni hırpalaycaq, faqat onıñ er bir ücümi bizni ancaq yükseltmege yaraycaq. Aqiqat quvetniñ qaba ve zalım ateşinden keçerek pişkinleşir!.. Adalet, mazlumlarnıñ baş egmeleri ile degil, zalımlarnıñ ezilmeleri ile yüzge kelir. Esirlik zıncırını iritken ateş, ancaq aq ve adalet arağanlarnıñ telçelengen yüreklerinden çıqqan lânetlernen tutaştırılır. Zalımğa qarşı intiqamnen alevlenmegen ruhlar, aqiqatnı qurtarmaq içün intiqamnen urmağan yürekler taptalmağa, telçelenmege lâyıqtırlar. Artıq bizim ruhlarımıznı ve qalplerimizni tek bir duyğu: İntiqam!.. duyğusı toldurır. Bizge bir eyilik yapqanğa biz biñ eyilikle cevap bermekni borc dep bilecekmiz!..".

Qurtveli dostuna dağdaki milletçilerniñ nasıl çoqlaşqanları, bolşeviklerge qarşı belgilengen tedbirlerni, yapqan ücümlerini añlattı.

Ertesi künü eki arqadaş tañ maali dağğa doğru yol tuttılar. Saatlernen yurdiler, dağnı aştılar, yayladaki tepeliklerden keçtiler, niayet Qurtveliniñ arqadaşlarına barıp qoşuldılar. Dağdakiler büyük bir ciddiyetnen müim bir meseleni muzakere etmekte ediler. Kelgenlerni körgenlerinen şu daqqası laqırdılarını kestiler. Qurtveli olarğa arqadaşını tanıtqandan soñ, ekisi de yalıda yüz bereyatqan vaqialar ve bütün halqnıñ, bala-çağanıñ, millet oğurunda qurban olğan büyük Çelebi Cihan içün ağlağanlarını, onıñ içün gizlice dua etkenlerini, er kesniñ dağdakilerden yardım beklegenlerini añlattılar.

"Çelebi Cihan öldürilgen!..". Bu haberden dağdakiler yüreklerinden uruldılar, qalblerini yanıq ve matem sardı, közleri yaşlandı, nefesleri boğazlarına tıqıldı. Bu büyük felâket ögünde er biri öz vicdanınıñ sızlağanını is etmekte edi: "Nasıl oldu da onı qurtaramadıq!..". Bu ayıp olarnıñ vicdanlarını kemire, bu accı olarnıñ qalblerini yaqmaqta edi. Qurtveli olarğa: "Antlı qurban! Antlı qurban!.." dep feryad etmesiniñ manasını hasta alda olğandaki hayalları ve bu hayallardan duyğanlarını añlattı.

Dağdakiler şimdi bam-başqa bir ruhnen canlanğan yap-yañı bir alemge kirgen ediler. Bular, zaten ayatı yañılarnıñ yolunı bulğan ediler. Bular, zaten zulumğa boyun egmemek içün bu dağlarğa çıqqanlar. Bular, zaten zalımnı ezmek içün ayatlarını ortağa qoyğanlar. Bular, zaten esirlik zıncırını qoparmaq içün bolıpeviklerge ücümler yapalar. Bular da maqsad oğurunda kendilerini unutqan insanlar ediler. Bular da ayatnıñ zevqı ve raatlığından vazgeçken yigitler edi. Yalıñız bular ilhamı aqqımıznıñ muqaddesliginden, duşmannıñ canavarlığından yüksek ediler.

Bularnıñ ruhları ecdatqa bağlı degil edi; bularnıñ qafaları tarihımıznen yoğurulmağan edi. Bular yurdumıznıñ azat olunmasını, halqımıznı serbest ömür keçirmesini istey ediler. Olar yalıñız yurdumıznıñ güzelligini, zenginligini köre ediler. Er qarış toprağına ve suvuna qarışqan mubarek şeitlerimiznen Qırımnıñ ilâhiy ve muqaddes bir dergâh alına kelgenini olar añlamaylar ve olarnıñ qabirlerinden yükselgen ilâhiy nurnıñ manasını qavrap alamay ediler. Olarnıñ vicdanları yurd ve millet oğurunda ayatlarını feda etkenlerniñ ebediyliklerini canlandırğan nurlarnen aydınlanmağanlar, quvetlenmegenler. Qurban olarnı yañı bir alemge qoşqan, olarnıñ ruhları da bu sayede artıq ecdad ve ebediyetle qoşulmaq yolunı tapqan edi.

Olar, ancaq şimdi Antlı qurbannıñ ölümge daima külerek baqmasınıñ büyük manasını añlay, ruhlarınıñ qanatlanğanını is ete, er biri yalıñız zulumnı ezecegine degil, atta taqdirniñ yönelişini deñiştirecegine işana ve özünde bu quvetni, bu imannı köre edi. Böyle eyecannen yarısında toqtatılğan muzakerelerine tekrar başladılar:

"Duşmannıñ canavarlığı arta, bularğa cevap bermek, qanlı bir vaziyette bulunmaq vazifesi bizge tüşe. Masümler, fuqareler içün intiqam almaq borcu bizlerni bekley". Bu sözler sanki ilâhiy bir hıtapname kibi, bir minsiz, itirazsız qabul etildi. Olardan iç birisi bergen qararlarınıñ faydasını ya da zararını esaplamaqnı ve bu qararnıñ tadbiqınıñ keçiktirilmesini aqıllarına bile ketirmediler. Artıq qararlar aqıldan, mantıqtan degil, bularnıñ vicdanlarından doğa edi. Bular artıq fayda ve zarar degil, ebediyet yolunıñ ölçüsini tapqan ediler.

O kün aqşamında areketke keçecekler ve geceleyin qaranlıqta Aluştağa basqın yapacaq ve o yerdeki duşmanlarnı temizleycek ediler. Alğan haberlerden bu yerdeki bolşeviklerniñ canavarlıqlarınıñ adden aşıqlığını ve bu yerge yañı quvetler ketirgenlerini añladılar. Yolğa çıqmalarına daa bir qaç saat vaqıt bar edi. Qurtveli bulardan faydalanaraq, dağdakilerge Antlı qurban aqqında bilgenlerini añlattı.

Mustaqillik yolunıñ büyük şeidi Çelebi Cihan (yahut Antlı qurban) Ornıñ Sunaq köyündendir. O, bu etrafnıñ eski ve belli bir ailesine mensüptir. Bu aile mensüpleri zeinliklerinden ziyade yigitlikleri ve insanlıqlarınen tanılğan adamlardır. Olardan namlı alimler de çıqqan. Babası İbraim Çelebigece bu tavabanıñ şerefi ve olarğa nisbeten olğan sevgi ve sayğı ğayet büyük edi. Aqsızlıqqa oğrağanlar er taraftan kelir, olarğa sığınır, olar tarafından imaye etilir, öksüzlerni olar evli-barqlı eter, yoqsullarğa bular yardım kösterir ve topraq berir ediler. Halq arasındaki añlaşmazlıqlarnı olar al eter, bozuşqanlarnı olar barıştırır ediler. Köy imamınıñ ve köy ocasınıñ sıqıntılarına olar yardım ellerini uzatır, ruslardan kelgen cezalardan adamlarnı olar qorçalar ediler. Ruslar ve mırzalar olarnıñ itibarını tüşürmege kirişteler. Er yerde olğanı kibi, bu yerde de böyle bir aileniñ ayaqta qalğanını istemegenlerinden İbraim Çelebiniñ ocağını söndürmekni qararlaştırdılar.

Biñ bir iftira uyduraraq, onıñ halq nazarındaki itibarını ve şerefini sarsıtmağa areket ettiler. Bu areketlerniñ de bir tesiri körülmedi.

Ancaq bu sağlam aileniñ ocağını yıqmaq içün er yerde melun neticeleri körülgen quvetli bir yardımcı buldılar. İçki... İbraim Çelebini içkige alıştırdılar.

Böylece, niayet, beş-on yıl içinde bu eski ve sağlam temel de çökti. Biñ gektardan ziyade yeri satıldı, bir çoq mülki elden ketti. Bulardan iç birisi genç Çelebi Cihanğa çoq tesir etmedi.

O, büyük accını ancaq atını alıp ketkenlerinde is etti. Çünki atı onıñ er şeyi edi. Atı onıñ eñ sadıq arqadaşı, eñ cefakâr dostu edi. Ayatta quvetli bir sevginiñ ne demek olğanını, ruh qudretini, ifadeni, duyğunı, atiklikni, ep atından ögrene edi. İnsan ruhunı añlamaqtan evel o, atınıñ ruhunı añlağan ve onı sevmege, onıñ tarafından sevilmege alışqan edi. O, bütün bu sevgisine baqmadan, atınıñ bedhuylaşuvına ve yaltaqlanuvına yol bermey edi. O er bir vaziyette atına is ettirmege bile edi. O bu akimlikni sert areketlernen ve çalıqlıqnen degil de, suvuqqanlıq ve iradesinen köstere edi. Kerek olmağan yerde atını hırpalamaz, sırtında eken yürüşini sıq-sıq deñiştirmez, kerekmegen yerde onı sıqıştırmaqtan qaçınır, suratnen ketkende bir kereden toqtatmaz edi. O atına kendisini ve kendi isteklerini tamamile ögretken edi. Olar bir-birlerini ğayet eyi añlay ediler. Bu atnen Çelebi Cihan qaç dügünde, qaç yarışta birincilik qazanğan, yeñiş zevqını sürgen edi.

Atlarını alıp ketken vaqıtta da o ağlamadı. Zaten ayatında Çelebi Cihannıñ ağlağanını körgen insan pek azdır. Onıñ elemleri ve istirapları o derecede quvetli ola edi ki, yüzü ağara, mañlayı terley, sanki közyaşları daa körünmeden, toplanmadan buv olup uçıp keter edi. O, şu vaqıtta da ağlamağan edi. Yalıñız can-yürekten yandı ve degerli yüreginiñ qanatları qırıldı. (Çelebi Cihan merhum atını iç unutmadı, Tıpqı küçlü sevgen ve aşqqa nail olamağan insanlar kibi, o er güzel atta öz atınıñ çizgilerini aradı. Bu atı içün "Atım" adlı pek güzel bir ikâye yazmağa başlağan ve bunı eppeyice ileriletken. Peterburgda bulunğan vaqtında bu ikâyesini yazmaq içün at aqqında çıqqan rusça ilmiy eserlerden pek çoqunı tedqiq etkenini körgen edim).

Bundan bir qaç yıl soñra da onıñ ruhunda eñ teren izler qaldırğan mektep çar ükümetiniñ emirinen qapatıla. Bu defa da onıñ ruhu ilim aşqı ögünde öksüzlikke mahkum etilgen edi. Arqadaşlarınen beraber mektebinden ayırılırken, o kene közyaşlarını yüregine aqızdı, küçük yumruqlarını sıqaraq, qadınıñ mektep qapısına ilgen büyük ve ağır kilitni qoparıp atmağa qarar bergen edi. (Merhum bu adiseni "Qarılğaçlar duası" adlı ikâyesinde tasvir etken edi. Bu ikâye ilk kere 1911 senesi İstanbulda "Yaş tatar yazıcıları" cemiyeti tarafından bastırılğan edi).

O bundan soñra aqrabası olğan zekiy ve bilgili afızdan eppeyice ders ala, soñradan Aqmescid medreselerinde devam ete. Bu yerde zekâsı, qavrayışı ve ciddiyetinen er kesniñ taqdirini qazana.

O, şamatadan, ziyade munaqaşadan qaçınır, çoq arqadaş tutmaz, şaqalarğa, oyunlarğa qarışmaz edi. Bu çağında bile onda omuzlarına taqdirniñ büyük vazifeler yüklegen bir adamlıq alı bar edi. Bu vaqıtlarda bile onıñ miyine, ruhuna "gizli sırı" akim edi.

Medrese dersleri, muzakereleri onı qanaatlendirmedi. "Tercüman"nı muntazam sürette oquy. İstanbuldan kelgen edebiy eserlerni tekrar-tekrar ve tüşüne-tüşüne tedqiq ete edi. Bunı da az esap ete, rusça ögrenmege areket ete edi. 1905 senesiniñ inqilâbını Çelebi Cihan büvnen çalışqan bir maşina üstünde qarşıladı.

O yalıñız köy hocalığı ve köylülerniñ vaziyetini degil, topraq meselesini de, topraqsızlarnıñ fuqareligini de ayattan ögrendi. Maşinanıñ rolüni ve emiyetini añladı, Qırımdaki nemselerniñ qullanğan aletlerini, olarnıñ iş usullarını tedqiq ete, köyleri, evleriniñ nizamı, temizligi, sağlamlığı aqqında ciddiyliknen fikir yürsete, halqımıznıñ qazançınıñ, sağlığınıñ fenalaşqanınıñ accısını o daa o zamanlarda is ete edi. (Merhumnıñ 1911 senesinde İstanbuldan Parijge, maña yollağan "Tatar hasta" serlevalı uzun mektübi, beş-altı maqale alında 1917 senesi Qırımda "Millet" gazetasında derc etilgen edi).

Onıñ tüşüncelernen yoğrulğan genç qafasına "inqilâb" hıdır kibi yetişken edi. "Vetan hadimi", rus gazetaları, rus inqilâbçılarınıñ eserleri, nutıqları onıñ ruhunda eñ büyük ümütlerni, eñ yüksek eyecanlarnı uyandıra.

İnqilâbnıñ sönüvi, reaktsiyanıñ quvetlenüvi, medreseniñ öz tüşüncelerine cevap bermeyüvi sebebinden, Çelebi Cihan İstanbulğa kele. Bu yerde başta Atbazarda, soñra Qaragumrükte mütevazi, atta faqır bir talebe ayatı keçirip başladı. İstanbulda bulunğan qırımlı talebelerinden, özüniñ fikirleri ve ruhuna yaqın bir qaçınen tanıştı ve olarnen dost oldu. Olar gizli olaraq toplana, ve er itimalğa qarşı, bir primus (gaz ocağı) başında, "Genç Türkleri"niñ Parijde, Mısırda çıqarğan gazetalarını, Namıq Kemalniñ ve diger ürriyetperverlerniñ eserlerini oquy ediler.

Bu devirde Çelebi Cihanğa Abdulhamidni tañrı uzurında mesülietke çekken "Mahkeme-i-Qubra" adlı küçük risale ziyade tesir ete. Onıñ talabınen bu eser şu toplaşuvlarda bir qaç kere oqula ve üzerinde eppeyice munaqaşalar yapıla. O, aynı vaqıtta em medrese derslerine qatnay, em de hususiy sürette orta mektepni bitirmege tırışa.

1908 senesinde olğan "Genç Türkler inqilâbı" onı ziyade sevindire. O, bu yılı darulfununnıñ uquq fakultetine kire. Ürriyet añlamınıñ yüksekligini ve eyecanlarını o yerde daa eyi añlap başlay. Artıq bütün qırımlı gençler serbest olaraq toplana, dertleşeler, inqilâbnıñ, ürriyetniñ içtimaiy ve siyasiy tesirlerini munaqaşa eteler. O devirde çıqqan gazetalar, mecmualar, inqilâbqa ait olğan eserler olarnıñ ellerinde keze, miyleri olarnen yoğurıla edi. O vaqıtlarda oqulğan lektsiyalarda, lektsiya zallarınıñ ög sıralarında, atta meclisi Mebusan toplaşuvlarında olar buluna, bütün meselelerni yaqından ve yürekten añlay ediler. Olardan bir qaçı "Genç Türkler inqilâbında" gizli ve sessiz çalışa, temizlikniñ ve rahmetniñ temsili olaraq tanığan merhum Manâsi-zadeni körmek ve onıñ elini öpmek içün meclis qapısında saatlerce bekley ediler.

Mart 31 isyanını bu gençler can-yürekten qabul ettiler. Areket Ordusı haberi olarnı sevindirdi, eyecanlandırdı. Aralarından bazıları reaktsiyağa qarşı küreşmek içün göñülli yazılmaq maqsadınen Yeşil-Köyge bile kettiler.

Çelebi Cihan bu arada derslerine qatnay, onı davet etip kelgen arqadaşlarına: "Bu yerde inqilâbçılar orduğa bazanalar, olarnıñ muvafaqiyetke irişecekleri aqtır. Ürriyet davası muqaddes bir iştir. Faqat bizler daa muqaddes işlernen oğraşmaq içün yaşaycaqmız... Bütün türkiylerniñ asırlıq aqiqiy duşmanlarına qarşı küreşerek ölecekmiz!.." degen edi.

1909 senesi İstanbuldaki qırımlı talebeler bir cemiyet qurdular Bu cemiyetniñ Nizamnamesi qolayca muzakere etildi ve qabul olundı. Yalıñız onıñ başında yazılğan mükaddemesinde siyasiy niyetlerniñ açıqçasına ortağa qoyuluvı sebebinden cemiyette quvetli bir dava çıqtı. Çelebi Cihan ve bir-eki arqadaşı içün bu al ilki ders oldı. Eñ muqaddes niyetlerniñ, eñ aşkâr uquqlarnıñ bile urluqları saçılmadan, seçimlerniñ ömürge keçirilip olamaycağı böyle de añlaşıla edi. Ruhlardaki mefkürecilik ve inqilâpçılıq ateşiniñ açıq küreşni qabul etecek derecede azır olmağanı da meydanğa çıqtı.

Bu sarsıntığa baqmadan, cemiyetniñ ilk reisi olaraq Çelebi Cihan seçildi. Agressiv altmış azası olğan bu küçük cemiyet qırımlı gençlerniñ azırlanuvında çoq müim rol oynadı. Olar bu yerde munaqaşağa, tenqidke, söylev sanatına alıştılar. Bir-birlerini yaqından bu yerde tanıdılar. Küncülik, şicaatkârlıq ve fedakârlıq bu yerde de çarpıştı. Mantıq, suvuqqanlılıq, issiyet ve eyecanlar bu yerde qarşılaştı. Mektep, medrese, inqilâb ve teraqqiyat, milletçilik ve sotsialistik, türkçilik ve qabilecilik qavğaları bu yerde oldu.

Çelebi Cihannen bir-eki arqadaşı asıl maqsadnıñ, gizli sırlarnıñ bu yerde azırlanmaycağını daa ilk künlerde, ilki toplaşuvlarda añladılar. Bir qaç ay içinde bu cemiyette kimlerge tamamınen işana bilecegini, kimlerniñ aq ve yurd davasına soñunace canı ve başınen bağlı qalacaqlarını isbat ettiler. Niayet açıq siyasiy ve inqilâbçı maqsadnen çalışmaq niyetinde ekinci bir gizli cemiyet tizdiler. Ve bu cemiyetke "Vetan" adını berdiler. Az bir vaqıt içinde bu cemiyet bir çoqlaştırıcı maşinasını elde eterek, çar zulumına, şeriat mahkemeleriniñ lâqaydsızlığına, Qırım vaqufınıñ ruslar tarafından idare olunuvına qarşı yüzlernen beyanetnameler basaraq, Qırımğa yolladı.

Çelebi Cihannıñ odasında saqlanğan bu maşinanıñ mevcuyutligini ancaq eki-üç arqadaş bile ve olar aftada bir-eki defa gizlice ayrı soqaqlardan kelerek, o yerde toplana, ses-soluqsız, şamatasız yazılarını yaza, maşinada çoqlaştıra, zarflar azırlay ve çeşit yollarnen Qırımğa yönete ediler. Zamanınen işlerini daa ziyade ilerilettiler ve Qırımğa gizli olaraq bir-eki arqadaşlarını yollamağa ve olarnıñ vastasınen bu neşirlerni daa büyük miqyasta Qırımda darqatmağa muvafıq oldular. Olar bu işniñ daa işançlı olaraq yapıla bilmesi içün yañı bir usul da keşf ettiler. Bazardan bir qaç dane boyunğa asılğan Quran satın aldılar, cıltlarını söktüler ve Quran yerine bütün bu neşirlerni toldurıp, keregi kibi yerleştirip, arqadaşlarınıñ boyunlarına astılar ve Aqyar em de Odessa gümrüklerinden (tamojnâ) Quran diye keçirdiler, Qırımğa barğandan soñ da er tarafqa dağıldılar.

Bu faaliyet qırımlı gençlerni tarihlarını ögrenmege, edebiyatlarını quvetlendirmege, siyasiy bilgilerini arttırmağa ve teşkilâtlarda çalışuv qabiliyetlerini arttırmağa yaradı. Siyasiy partiyalarnıñ nasıl qurulğanlarını ve çalışqanlarını ögrenmek bular içün eñ eyecanlı bir mevzu edi. Çarlıq siyaseti ve bu siyasetke qarşı küreşkenler ögrenildi. 1905 senesiniñ inqilâbında iştirak etken bazı arqadaşlardan malümatlar alındı, olarnıñ maqsadları, çalışuv tarzları, küçlü ve zayıf tarafları tedqiq etildi. İstanbulnıñ o devirdeki alimlerinden, inqilâbçılarından lektsiyalar diñlenildi. Olarnen sıqı alâqalar bağlanıldı. Çıqqan cemiy mecmualar ve milliy eserler oquldı ve munaqaşa etildi. Yalıñız İstanbul neşirleri ve ilim ayatı degil, Qırımnıñ ve alelhusus şimaliy qardaşlarımıznıñ edebiyatları, neşriyatları, siyasiy ve içtimaiy ceryanlar ögrenildi. Qırımlı yaşlarnıñ büyük bir qısımı Toqaynı İstanbulda tanıdı ve sevdiler. Husein-zade Ali beyniñ "Fuyuzat"ınen azer edebiyatını ve o yerdeki fikir areketlerini ögrendiler, "Molla Nasreddin"niñ ince ve manalı noqtalarınen azeriy zekâsınıñ faalligine ta o zamanlarda işandılar.

Bütün bu faaliyet ve alâqalarnıñ soñunda Qırım yaşları müim bir neticege irişmekni köz ögünde tuta ediler: rus inqilâbına can-göñülden sarılmaq, bu büyük furtunada taqdirimizni hayırlı bir yolğa ketire bilmek içün seçüvge ve ilmiy noqtaiy nazardan yüksek derecede azırlanmaq...

İşte, bu qanaatle Çelebi Cihan darulfununnı mükemmel bir derecenen bitirdi ve parasız, pulsız Peterburgğa oqumağa ketti. O yerde soqaqta taş töşedi, az vaqıtta rusçasını mükemmelleştirdi, ruslarnı daa yaqından tanıdı. Rusiye türkleriniñ (tatarlarnıñ) bütün qabileleriniñ münevverlerini uzaqtan tanımağa ğayret etti. O devirde Peterburgnıñ "İnqilâb beşigi" diye tanılğan ve hususiy bir darulfunun olğan Psihonevrologiya institutında oquvını devam ettirip başladı. Yaz tatillerini Qırımda keçire, halqımıznı, içtimaiy ayatımıznı tedqiq ete edi. Bütün bu müddet zarfında İstanbulda ve Parijde bulunğan arqadaşlarınen sıqı ve muntazam bir şekilde alâqada oldu.

1913 senesi Kezlevniñ asıl ve zengin qorantalarından olğan Ğaffariylerniñ kiyevi oldu. Refiqası fevqulade zekiy, hassas ve Çelebi Cihannı ğayet eyi añlağan bir qadın edi. Ayatları tam bir ğurur ve seadet içinde keçe edi. Peterburgdaki tasilini yarı bıraqmaq istemegen Çelebi Cihanğa refiqası da eş oldu, o yerniñ medeniy ömürini eyice ögrendi. Bu güzel ayat ve seadet Çelebi Cihannıñ niyetlerinden uzaqlaşmasına degil, bu yolda daa quvetli bir tarzda çalışmasına imkân berdi. (Bu hassas ve yüksek ruhlı hanım, merhumnıñ şaadetinden bir-eki aydan soñra Kezlevde vefat etti).

1914 senesi Dünya cenki başlağan zaman Parijde, İstanbulda, Odessada, Moskvada ve Peterburgda bulungan ve "Gizli sır" oğrunda çalışuv mevzusında añlaşqan ve qolnı-qolğa bergen Qırım yaşları yurdda toplandılar. Çünki, rus inqilâbçılarınıñ büyük bir ekseriyeti kibi, olar da cenkni inqilâb mücdecisi olaraq qarşıladılar. Artıq yurdda başlanğan gizli teşkilât quruv işini quvetlendirmege kiriştiler. Siyasiy iş programmalarını kenişletmek oğrunda areket ettiler. Çelebi Cihannıñ ve eki arqadaşınıñ mıtlaqa askerlikke alınmaları hususında mırzalardan bazılarınıñ yapqan faaliyetleri ve bularnıñ olarğa boyun egmeyüvleri o zamanları bir çoqlar tarafından duyulğan edi. Olarnıñ bu areketi ise, bu yaşlarnıñ büyük bir maqsadnen azırlanğanlarına ve yürgen yollarında iç bir sedge qulaq asmaycaqlarına dair er keste sağlam bir qanaatlenüv asıl etti.

Zıncırlı Medrese meselesi de, Çelebi Cihannıñ askerlik meselesinde apske alınuvı da bunıñ delilleri edi.

1917 senesiniñ inqilâbı vaqıtında Çelebi Cihan Odessa askeriy hastahanesinde yatqanda onı Aqmescidde, bütün Qırım köylerinden, şeerlerinden seçilgen 1500-den ziyade halq vekili tarafından müftiy saylanması, em bu qanaatlenüvniñ neticesi edi.

Vaquflarnıñ millet saylağan komitetler tarafından idare etilüvi, qadınlarnıñ erkeklernen musaviy uquqqa saip oluvları, milliy ve siyasiy uquqlarımıznıñ tanılması hususındaki qatiyetlik ve İcra Komitetiniñ çalışuvları epimizge bellidir. Gençlerge qarşı ayaqqa turğan fanatizm, reaktsiya, rusçılar, niayet rus ükümetiniñ vekilleri ve quvetleri em de bütün bularnıñ nasıl yeñilgenleri de aqlımızdadır.

Çelebi Cihannıñ rus ordusını darqatuvda qabaatlanuvnen yaqalanaraq, Aqyarğa ketirilgenini ve bütün milletniñ ayaqqa turğanını ve onı qurtararaq omuzlar üstünde müftilik vazifesine oturtqanlarını ve bütün milletniñ bir ağızdan "Ant etkenmen"ni yırlağanını da bilemiz.

Qurultaynıñ toplanuvı, Kök Bayraqnıñ Han Sarayda dalğalanuvı, ilki ükümetimizniñ quruluvı, bolıpeviklerge qarşı cenkke kirüvimiz, Çelebi Cihannıñ ayneciliknen Aqyarğa ketirilüvi ve canavarca öldürilüvi... Bütün bularnı da ögrendiñiz...

Antlı Qurban nege ant etken edi? Onıñ muqaddes ğayesi ne edi? İşte bizge tüşken borc onı añlamaq ve bunı onıñ yolunda yürerek yaşatmağa areket etmektir... Qırım qrımlarnıñdır! Bütün qırımlar yurdumızda toplanmalıdırlar. Qırımlar yañı ayatlarını ürriyet, musaviylik. qardaşlıq ve adalet üzerine qurmalıdırlar... Qırımlar arasında din, ırq farqı közetilmegen tam qardaşlıq ve insaniyetlik üküm sürmelidir. Bir buçuq asırdan berli bahıtsız yurdumıznıñ, zavallı halqımıznıñ başına tüşken zulum ve aqsızlıq saifesi ancaq bu sayede qapatılacaqtır.

Qurtveli arqadaşlarına bütün bularnı etraflı bir şekilde añlatqan soñra, artıq areket etüv zamanı kelgen edi. Episi birden qalqtılar ve tüfeklerini alaraq, Aluşta yaylasındaki toplanacaq yerge yollandılar. Ve qaranlıq basayım degende, o yerde özlerini beklemekte olğan arqadaşlarına barıp qoşuldılar. Artıq Çatırdağnıñ yüksekliklerinden enmege başladılar.

Qurtveli birden olarnı toqtattı ve yüzlerini Aqyarğa doğru çevirmelerini rica etti. Bu gecesi o yerden daa parlaq ve daa quvetli bir nur yükselmekte edi. Episiniñ közleri yaşlandı, yürekleri titredi. Episiniñ miyinde ve ruhunda büyük şeit canlandı. Episi magnit çekken kibi bir yerde ve yüzleri Aqyarğa baqqan bir vaziyette qatıp qaldılar. Aralarında bulunğan güzel sesli bir afız yanıq ve tınıq bir sesnen "İnnafetehnaleke"ni oqumağa başladı. Episi onıñ etrafında oturdılar, quvetli bir bağlılıqnen onı diñlediler, candan dua ettiler ve ruhlarınıñ, imanlarınıñ bütün quvetinen "Fatiha"larını oqudılar.

Qurtveli bu yerde qısqa ve eyecanlı bir nutıq söyledi. Tarihımıznı, şanlı ve şevqatlı devirlerimizni, inqirazımıznı, Rusiyege esirligimizni, icret facialarını, topraqlarımıznıñ yağma etilgenini, uquqlarımıznıñ taptalğanını ve ekseriyetimizniñ "teren ğaflet yuqusında" özünden habersiz ezilgenini añlattı.

Niayet Gaspralı İsmail beynen ilim yolunıñ, Abdureşid Mediyevnen aqiqat küreşniñ, Çelebi Cihannen de mustaqillik davasınıñ canlanğanını ve artıq yolumıznıñ ve maqsadımıznıñ nurlu bir yol olaraq halqımız tarafından añlanılğanını ve bala-çağa, bütün halqımıznıñ bu büyük küreş içün eziyet çekkenlerini söyledi. Büyük Çingiz qanunınıñ "Emir yerde qalmaz!" degen qaidesine boyun egerek ölecekmiz. Faqat tarihtan, milliy vicdandan yükselgen istiqlâl davasını taptatmaycaqmız, onı ömürge keçirecekmiz... Dünyanıñ cenneti olmaq içün yaratılğan bu bahıtsız yurdnı bütün qırımlarnıñ bahıtlı yuvaları alına ketirecekmiz..." dedi ve nurlu yolnıñ bu iman otrâdınıñ episine bir ağızdan "Ant etkenmen"ni yırlattı.

Tarihiy yolda ilerilemege başlamadan evel eyecanını basıp olamadı. Yañıdan laqırdığa başladı:

"Bugün Aluştanı ezgen, onı daa qorqunçlı bir şekilde urmaq içün azırlanğan bolşeviklerge qarşı ketemiz. Bizim bugünki yürüşimizniñ maqsadı budır. Faqat unutmañız ki, biz tarihnıñ nurlu yolunda ilerileycek olğanlarnıñ birincilerimiz. Bizler ve bizim peşimizden kelecek olğanlarnıñ episi aynı şu maqsad içün yürecek, ezilecek, can berecekmiz, lâkin yolumızdan dönmeycekmiz... Yurdnı işğal etken ve ezgen bütün yabancı quvetlerni bu yurddan temizlemek... Ebet, antlarımıznıñ manası budır... Yurd oğrunda şeit olğan mubarek ecdatnıñ ruhları epimizden bunı bekley. Er tarafta alçalğan ve bahıtsız, sürünmege mahkum etilgen bütün qırımlarnıñ seadetleri de bunıñ bir an evel ömürge keçirilmesini emir ete. Aqiqatnıñ quvetke, adaletniñ zulumğa, medeniyetniñ canavarlıqqa qarşı er zaferi daa büyük muvafaqiyetke temel olur.

İnsanlıqnıñ, yükselgen tarihınıñ ve vicdanınıñ eñ temiz ve eñ şerefli ükümi olğan "milletlerge ürriyet" qaidesi daima er yerde, er millette zayıfnı küçlü yeñüvinen ömürge keçirilir. Mustaqillik içün küreşke atılğan milletlerniñ iç birisiniñ muntazam ordusı, zengin hazinesi, mükemmel darulfununları yoq edi. Bu areketlerni canlandırğanlarğa ve muvaffaq etkenlerge er yerde, eñ azdan, hayalcılar diye baqtılar. Faqat tarihqa tayanğan hayallar aqiqatqa çevirildi, imandan quvet algan hayalcılar, asırlıq muntazam ordularğa tayanğan küçlülerni ezdiler, yurdlarından quvdılar...

Tarihnıñ "milletler apshanesi" diye tanılğan Rusiyeniñ temelini de iman sarsıttı. Onıñ divarları çatladı. Bu ilk sarsıntıda qaç millet qurtuldı! Tarihnıñ, adaletniñ ve aqiqatnıñ doğurğan bu ceryannı iç bir quvet toqtatamaycaqtır. Zaman bu ceryannı quvetlendirecek. Bolşeviklerniñ zulumı onı taşmağa mecbur etecektir. Ayatnıñ ve tarihnıñ esası olğan teraqqiyat yolu bunı taşıracaq ve ürriyetke, adaletke bir leke olğan bu apshane de temelinden çökecek, bütün milletler mustaqillikke irişecektirler. İşte, bundan dolayı ilim, aqiqat ve istiqlâl yolunda şeit olğan qırımlar nurlu qabirlernen yarınki nurlu ve bahıtlı yurdnıñ temelini quracaqlar. Olarğa, olarnen ola bileceklerge, olarnıñ izlerinden sarsılmadan kete bileceklerge neqadar güzel..."

Qurtveli sözüni bitirdi, yüzlerce genç eñ nurlu, eñ eyecanlı, eñ qudretli bir imanle areketke keldi ve yavaş, lâkin qaviy adımlarnen yönediler. Uzaqtan bir atlı yel kibi uçaraq, olarğa doğru kele edi:

— Almanlar Ukrainadan keçtiler... Bolşevikler qaçalar!.. — dedi o.

Bütün közler Qurtvelige çevirildi, er kes onıñ yarım saat evel aytqan sözleriniñ artıq aqiqatqa çevirileyatqanını köre, er kes yurdnıñ azat olunuvınıñ Almanlardan ziyade bizge tüşken bir borc olğanını añlay ve Qurtveliden yañı kösteriş bekley. O, vaziyetniñ emiyetini deral añladı, er tarafqa mücde haberini yolladı ve halqnı Aqmescidke doğru ketmege çağırdı.

İşte, almanlar kelmeden, Qırımnıñ bu müim merkeziniñ bizimkiler tarafından azat etilüvi, Aqyarğa almanlardan evel kirilüvi ve bütün bu ileri arekette almanlarnıñ ögde ketmeleri ep Qurtveliniñ tarihtan ve imandan alğan ilhamınıñ neticesi edi. O, Aqyarğa ketken quvetniñ başında bulunğan kendisini qanatlanğan kibi is ete edi. O yerge ketkenlerniñ episiniñ yüregini büyük bir eyecan sarğan, ruhunı büyük bir işanç yükseltken... Olarnıñ episi Antlı qurbannıñ suvlarına kömülgen o mubarek noqtağa qavuşmaqnı, o yerge azatlıq mücdesini yetiştirmekni milliy bir borc saya edi...

Alman ofitserleri, askerleri bizimkilerniñ bu yürüşlerini, telükelerge atıluvlarını dedeleriniñ tarihiy cesaretlerine bağlay ediler. Olar bu halqnıñ yañı ruhunı, yañı imanını daa añlap olamay ediler. Aqyarda, yalı kenarında, yaralılar da esapta olmaqnen birge, bizimkilerniñ diniy ve ilâhiy bir sukütle Quran oquğanını diñlemeleri ve bundan soñ közyaşları arasında ep bir ağızdan "Ant etkenmen"ni yırlağanları olarnı tüşüncege daldırdı. Olar da biñ bir faciadan keçken zavallı Qırımnı seadetke qavuştıracaq nurlu temelniñ bizim ruhlarımızğa akim olğanına inandılar ve Qırım ükümetiniñ Qurultay tarafından tizilmesini qabul ettiler ve buña yardım kösterdiler.

Qurtveli bu ikâyesini Antlı Qurbannıñ yuqarıda yazılğan şu cümlelerinen bitirdi:

"Qırımnı qanğa boğa bilirler, yurdnı ateşte yaqa bilirler, er şeyimizni mahv ete bilirler... Faqat bütün bular qırımlarnıñ mustaqillik imanlarını yıqmaga degil, onı quvetlendirmege hızmet etecektirler. Tarihnıñ erte-keç yazacaq şeyi mustaqil ve bahıtlı Qırımdır!..".

Qurtveliniñ derdini ne mektep, ne de bir qaç yıl devam etken medrese al etip olamadı. O, acı babasınıñ ölüminden soñra medreseni terk etip, köyüne qaytmağa mecbur olğan edi. Köyde bağ, bağça işleri ve aile derdlerinen oğraştı, añlamaq istegen bir meseleni miyinden çıqarıp olamay edi... Er fursatta köy ocasından, köyniñ ihtiyarlarından ve aqıldanelerinden ve köyge kelgen oqumış kimselerden bunı ögrenmege areket ete edi...

Kemiklerniñ çürümesinden gaz ve alev asıl olmasını qabul etsek, bu taqdirde, bütün qabirlerden alev körünüvinden qayil olmamaq mümkünmi? Albuki, nurlu qabirlerden bir köyde bir dane, atta bir qaç köyde bir dane mevcuttır. O alda bunı bir mücize demek mümkün degilmi? Şunıñ içün de o qabirlerniñ yanına barğan hastalar, o yerde yatqanlarnıñ mücizesine inanğanlarından dolayı, şifa bula ediler. Faqat bu izaat tarzı da Qurtvelini qandırmay edi. O bularnı inkâr etmeknen beraber nurnıñ, mücizeniñ aslını, esasını añlamaq istey edi...

Aqıl ve ilim, bir çoq meselelerde olğanı kibi, bugün belki nurnıñ, mücizeniñ maiyetini añlamamızğa imkân bere... Yalıñız Tañrını da, onıñ eserini de añlamağa areket eterek bulmaymızmı? Kâinat denilgen bu büyük ve qudretli bir sanatnıñ eseri olğanına ait bizge bir fikir bermeymi? Yaratqannı añlaya bilüvimiz içün yaratılğanlarnı ögrenmege, tanımağa mecburmız...

Mücizeni ve nurnı da biraz añlamamız içün erenlerni tanımaq, olarnıñ mücizege nasıl irişkenlerini, nurğa nasıl qavuşqanlarını ögrenmek kerekmiz. İşte, Qurtveli bu qanaatnen fursat tapqanı qadar Qırımdaki bütün nurlu qabirlerni birer-birer ziyaretke başladı... Ve er yerde olar aqqında söylenilgen ikâyelerni, rivayetlerni diñlemege, yazmağa areket etti. Bu maqsadnen Qırımda yapqan dolaşuvları sayesinde elde etken eski tarihlarnı, elyazma kitaplarnı oqumağa, destanlarnı, türkülerni toplamağa ve bulardan manalar çıqarmağa tırıştı. Bu meraqnen rusçanı da ögrendi ve ruslarnıñ Qırım aqqında yazğan tarihiy eserlerini tedqiq etti, Qırım efsanelerine dair ikâyelerni inceliknen talil etti. Biz onıñ bu tedqiqlarını ve Qırım faciasından accılarını bu yerde yazmaycaqmız ve nurlu qabirler aqqında bilgen çeşit rivayetlerni tekrarlamaycaqmız. Bizim yapacağımız, bulardan lâzim dep sayğanlarımıznı qısqadan tasvir etmekten ibaret olacaq.