Mında raatlanmağa kelgenim endi bir qaç kün oldu. Bu yerlerge kelip yerleşkenimden berli, er vaqıt tañda uyanam, sail boyunı seyir etem. Bugün de öyle yaptım. Töşegimden qalqıp, yuvundım, yengilce kiyindim. Aşhanege kirip, gaz sobasında bir filcan qave pişirip içtim, soñra azbarğa çıqtım. Er kes daa tatlı yuquda, yani, köy nasıldır mücizeli sukünet içinde. Tek cenüp betten serin yelçik esmekte, öktemli dalğalarnıñ sesi eşitilmekte. Açıq pencereden içerige elimni uzatıp, masa üstünde yatqan tütün qutusından bir sigar aldım, onı içe-içe soqaqqa çıqtım ve deñiz betke kettim.

Bir qaç daqqada iskelege kelip çıqtım. Deñiz içerisine bayağı kirgen iskeleden yürip, onıñ çetinde toqtadım. Men bu yerden ücsüz-bucaqsız deñizni, onıñ qudretli beyaz-yeşil dalğalarını, köyni, dağlarnı, qayalarnı… - etraftaki mücizeviy dülberlikni seyir etmekni sevem. Şimdi de öyle yaptım…

Çevre-çet ep yarıqlanmaqta, tañ atmaqta. İskeleden biraz avlaqta, deñiz kenarında başlarını mağrur köterip yan-yanaşa eki qaya tura. Manzaranıñ daa dülber olmasına, dersiñ şimdi bu eki qaya da özleriniñ isselerini qoşmaqtalar. Qayalarnı közetken vaqıtta, yanıma sıcaq çehreli, sağlam müçeli qartiy keldi. Biz selâmlaştıq, al-hatir soraştıq, tanıştıq. Zade qartanay (adı öyle eken) mında Çarh köyüne oğlu Muhammednen kelgenini bildirgen soñ, qayalarğa diqqatle baqtı da, menden soradı:

- Zaur, oğlum, sen bu Hayalarnıñ adlarını biliysiñmi?

- Yoq, qartana, bilmeyim, - dedim.

- Olara Pananya-Zeytun Hayaları denile. İstesen men sana bu Hayalar hususta bir ikâye syleyim.

- Söyleñiz, qartana, men sizni eşq ile diñlerim! – dedim quvançle ve kene Qayalarğa baqtım…

- Bu ikâyeyi maña, Alla rahmet eylesin, dedem söylemiş edi! – dedi o eyecanlanıp.

Zade qartanay özüniñ teren, iri közlerini Pananya-Zeytun Qayalarına tikti, biraz suküt saqladı, soñra esrarlı dalğalarnıñ şuvultısı alğışında sözüni başladı.

… Qadimiy zamanda, bu köyniñ yerinde büyük, zengin, dülber, er vaqıt yeşillikler ve çeçeklerge bürüngen şeer olğan. O zamanları deñiz suvu tuzlu degil de, o şerbet kibi tatlı eken. Türlü memlketlerden kelgen seyaatçılar, bazirgânlar şeerniñ, bu memleketniñ dülberligine meftün olup, dünyalarını unutıp, mında ebediy qalıp kete ekenler.

Bu yerlerden uzaqta, sırt memleketlerniñ birinde Pananya adlı yaş yigit ükümdarlıq yapa. O, yaş olsa da, ömürni cenksiz tasavur etip olamay. Pananya pek çoq memleketlerni kendine tabi ete. Künlerniñ birinde Pananya tüş köre. Tüşünde deñiz boyundaki acayip şeerni, şeer içerisinde aqqan misğamber qoqulı büllür irmaqlarnı, irmaqlar içinde sürü-sürü altın balıqlarnıñ yaldap yürgenlerini köre. İrmaqlardan biriniñ boyunda ise, tarifke ve qiyasqa kelmeycek dülber qıznıñ seyir etip kezgenini köre, oña aşıq ola. Pananya qızğa yanaşıp:

- Ey, dülber! - dep hıtap ete. - Menim adım Pananya, ya seniñ adıñ ne?!

- Zeytün! – dey qız ve qarşısında turğan yigitke baqıp qala – taş kesile.

Pananya işte bu vaqıtta uyanıp kete. Körgenleri tüş olğanını añlağan soñ, yanıqtan ökür-ökür ağlay. İşte, bu künden başlap, onıñ közlerine tüşünde körgen qızdan ğayrı iç bir şey körünmey, aştan-suvdan kesile. İç bir vaqıt cenk yapmaycağına ant-yemin içip, Haq Taalâdan imdat soray.

Bir kün, Pananya kimsege, atta qadınına bile iç bir şey söylemeden gemige mine de, Zeytun yaşağan memleketni – şeerni araştırıp yolğa çıqa. O, deryalarnı, deñizlerni, türlü memleketlerni keçip, nice ölümlerden qurtulıp, niayet bir künü tüşünde körgen o efsaneviy şeerniñ yalısına kelip çıqa. Gemiden yalığa tüşkeninen o, yolda çekken bütün meşaqatlarnı unuta…

Pananya tüşünde körgen o irmaqnı barıp tapa. Zeytunnı rasketirmek aşqında er kün sabadan aqşamğace irmaq başında otura. Qız ise, ep körünmey. Pananya endi ümüdini kesip başlağan bir vaqıtta, Zeytunnıñ irmaq başına kelgenini köre. Eyecanlanğanından tili tutula. O selâmlaşmaq içün qızğa yaqınlaşa, lâkin lafetip olamay.

Zeytun kimniñdir yaqınlağanını duyıp, artına çevirile. Qarşısında… Meger Pananya körgen tüşni, ayni bir vaqıtta Zeytun da köre. O da tüşünde, Pananyağa aşıq ola. Uyanğan soñ, gece-kündüz yigitni tüşüne, Pananyanıñ sıması közleri ögünden ketmey. Soñki vaqıtları o, hastalanğanı sebep, irmaqqa kelip olamay…

Zeytun şimdi qarşısında Pananyanı körüp, pek eyecanlana, onıñ da tili tutula. Eki genç qalblerindeki büyük sevgini tilnen tarif etip olamasalar da, bunı yüreklerinen is eteler, biri-biriniñ közlerinden bileler, duyalar, oquylar… Böylece, tilden mahrum qalğan sevdalar evleneler, bahıtlı yaşap başlaylar.

Aradan yıllar keçe. Pananya kendi memleketinden ğayıp olğan soñ, tahtqa qadını mine. O da hocası kibi, cenk etip, bir talay memleketlerni basıp ala. Onıñ memleketi ket-kete daa ziyade büyükleşe ve Pananya-Zeytun yaşağan efsaneviy memleketke-şeerge yaqınlay.

Ükümdar qadın bu şeer hususta bazı bir malümatlar eşitip başlay. Bir kün o, tahtı üzerinde yuquğa dala, tüş köre. Tüşünde efsaneviy şeerni, şeer içinde kezingen hocası Pananyanı ve oña sarılğan bir dülberni körüp bir kereden seskenip uyana. O tezliknen uzurına tabircini çağırtıp, oña tüşüni söyley. Tabirci balaban kitabını açıp, ükümdar qadınğa böyle dey: "Sen tüşüñde körgen şeerni ve qıznı bir vaqıtları hocañ da tüşünde körgen. Hocañ qızğa aşıq olğan. O, tüşünde körgen bu şeerni araştırıp tapqan ve qızğa evlengen…".

Ükümdar qadın tabirciniñ sözlerini eşitip, küncülikten deşetli ğazapqa kele. Bütün ordusını toplap seferge çıqa. Yolunda rastkelgen memleketlerni qıyır-çıyır etip, neyse de, o efsaneviy memleketke – şeerge kelip yete ve onı çevre-çetten sarıp ala.

İşte tamam bu vaqıtı deñizde yuvunğan Pananyanen Zeytun Kamatra Dağınıñ töpesinden kökni güdürdetip kelgen ordunı körgenlerinen olardan gizlenmek içün Ayfoka Dağına çapalar. Lâkin Ayfoka taraftan da qara bulut kibi ordu kele eken… Eki tilsiz sevda ne yapacaqlarını bilmey töpege baqıp iñleyler, qalblerinen – közlerinen Allağa yalvaralar, Haq Taalâdan imdat isteyler. Allahnıñ merhameti ücsüz-bucaqsızdır. Haq Taalâ bu eki qulunı acığan, olarğa: "Sizler, şimdiki al Eki Qayağa döneceksiñiz!" degen. Bu arada Pananya ve Zeytun ğayıp olup, olar turğan yerde Eki Qaya peyda ola.

Şeerde ise, qiyamet qopa. Qısqa vaqıt içinde cennet kibi memleket – şeer qanlı bir meydanğa çevirile. Dağlar, taşlar, qayalar, ormanlar iñleyler, feryad-fiğan qoparalar. Buña deñiz bile dayanıp olamağan. Deñiz qudretli sesnen ökürgen, quturğan, yernen-kök titregen, bütün dünya sarsılğan. Deñiz yalılarından çıqıp, şeerni yaqıp-yıqqanlarnı dalğalarınen şıbalap deñizge alıp kelgen ve olarnı anda batırğan, anda ğarq etken. İşte, bundan soñ, deñizniñ şerbet kibi suvı tuzlu suvğa çevirilgen…

Şimdi, Zade qartanay bir an sustı, soñ dedi:

- Zaur, oğlum, öyle kün kelecek, o efsaneviy şeer – memleket yañıdan tiklenecek, yañıdan doğacaq, kene kendi urbasına bürünecek. İşte o zaman Pananya ve Zeytun – eki sevdalı genç de tekrar ayatqa qaytacaqlar. Çünki Allanıñ ikmeti boldır!..

Zade qartanay kene sustı. O özüniñ teren, ikmet tolu zeytün tüste közlerini Pananya-Zeytün qayalarına doğrulttı. Men de Qayalarğa baqtım. Eyecanlandım. Şimdi qarşımda başlarını mağrur köterip turğan Eki Qaya – eki sevdalı genç Pananya ve Zeytun, güya qartanaynıñ söyledikleri aqiqat ekenini tasdıqlayaraq, közlerime bir defa qıbırdanıp alğan kibi körüldiler…

Men nazarımnı köyge avuştırdım. Köy iskeleden başlay… Taacip… Köy şimdi zeinimde o efsaneviy şeerge çevirilgen kibi oldu. Bir an olsa da, men de Pananya kibi bütün dünyamnı unuttım. Mına, qarşımdan yavaş adımlarle külümsirep Pananya kelmekte. O maña yaqınlaştı.

- Selâm aleyküm! – dep elini uzattı…

Men onıñ elini alğanımle, ögümde Pananya degil de, Zade qartanaynıñ oğlu Muhammed ağa turğanını añladım.

Deñiz ise, ep ökürmekte, iri-yeşil dalğaları ep iskelege, ep yalığa urulmaqtalar. Dersiñ deñiz de, nelerdir söylemek istey, güya Zade qartanaynıñ söylediklerine – yürek nidasına zil tutmaq istey.