Eoğğan balağa diniy ibadetler boyunca dülber, manalı bir ad qoymaq ve onı ailesi em de milleti içün hayırlı ve faydalı bir insan olaraq terbiye etmek – er bir ana-babanıñ eñ büyük vazifelerinden biridir. Mezkür luğat evlâdıñızğa lâyıq bir ad saylap almaq ve kelecekte oña milliy ruh aşlamaq kibi ciddiy meselede yardımcı bir vasta olacaqtır".

Em qırımca, em de rusça – er eki tilde basılıp çıqqan "Liçnıye imena krımtsev. Qırımlarnıñ şahsiy adları"* kitapnıñ soñki cıltında, işte, böyle alicenap yazılarnı körmek, oqumaq mümkün.

Elbette, ilmiy-noqtaiy nazardan yanaşqanda, mezkür cıyıntıq daa ögrenilmegen qırım milliy antroponomika ve onomastika (tilşnaslıqta şahsiy adlarnı ögrengen bölük) üzerinde alınıp barılğan ilki adımlar desek, aslı da mubalâğa olmaz. Bundan tamam yigirmi sene evelsi aynı müellif tarafından böyle tedqiqat işleri alınıp barılğan edi ve neticede, "Qırımtatar adları. Krımskotatarskiye imena" serleva astında kitap çıqarılğan edi. Obrazlı söyleycek olsaq, yigirmi yıl evelsi derc etilgen kitapnı yañı oturtılğan terek fidanı dep faraz etsek, bu künlerde dünya yüzüni körgen kitap şu fidannıñ surat ile tamır atqanını, öskenini köremiz.

Sebebi, ekinci kitapta yıllar zarfında alınıp barılğan ilmiy-tedqiqat işlerniñ meyvasını körmek mümkün. Albu ise, onomastika saasındaki qırım milliy fenine, onıñ ilerilemesine temel qoyuldı demek mümkün.

Mezkür kitapta, daa doğrusı onıñ kiriş sözünde, yani qırımlarnıñ çoq asırlar devamında taşıp kelgen isimleri qısımlarğa – devirlerge bölüne ve o ya da bu devirde peyda olğan adlarnıñ kelip çıquv tarihı urğulana. Sıra-sıra misaller ketirile ve, şübesiz, bu misaller, ilim-fen noqtaiy-nazarından ğayet qıymetli olmaq ile birlikte, er bir oquyıcı içün çoq meraqlıdır. Sebebi, çeşit isimlerni taşığan adamlarnıñ ekseriyet qısımı kendi adınıñ asıl manasını bilmey.

Böyle alğanda ise, er bir insan özü taşığan şahsiy isimi çerçivesinde şekillenip yaşay. Başqaca söyleycek olsaq, adamzatnıñ ekseriyet qısımından ziyadesi kendi isimine has insan olup ömür keçire. Bu da tabiatnıñ bitmez-tükenmez sırlarından biridir.

İşte, kitapta, "elif"den başlap ta "ya"ğa barğance qırımlarda rastkelgen kimer adlarnıñ manaları añlatıla ve aynı zamanda şu adlarğa mensüp bazı belli adamlarnıñ isimleri misal ketirile. Bu çoq güzel, müim ve onıñ emiyeti büyüktir.

Velâkin, mezkür ilmiy-tedqiqat işte bazı bir nuqsanlıqlarğa da rastkeline. Ebet, bu da tabiy al. Söz kelimi, bu yerde şunı da qayd etmeli ki, bazıda iç bir kimse duymaz-körmez dep, bile-bile nuqsanlıqlar yapıla. Böyle qabalıqlar – ayın-oyunlar ekseriyeti milliy edebiyatımızda rastkeline. Bu ise, ayrı bir mevzu.

Şimdi ise, serlevamızda kösterilgen kitap aqqındaki fikirlerimizni devam etemiz, yani andaki nuqsanlıqlar aqqında söz yürütecekmiz.

Zanımızca, böyle nuqsanlıqlardan eñ birincisi – eñ esası, dülberden dülber ana tilimizni bozıp, telâfuz yapmaq ile bir sırada em matbuat saifelerinde, em de ilmiy ve edebiyat saifelerinde de bozıp yazamız. Bu yerde söz qalın ve ince "l; l" arifi hususta kete. Bugün de qırım tilinde qullanılğan sözlerniñ aman-aman 99 fayızı qalın "l" ile telâfuz yapıla ve öyle de yazıla. Aqiqatta ise, bunıñ aksi olmalı, yani qırım tilinde qullanılğan sözlerniñ ekseriyet qısımını ince "l" ile telâfuz yapmalı ve yazmalı.

Hususan isimlerge kelgende, bala qundaqtan başlap, adına köre şekillenip bara. Bu sebepten balağa qoyulacaq isimge büyük diqqat ayırmalı. Çünki asırlar zarfında şekillenip kelgen isim bozulıp yazılsa, yañlış telâfuz yapılsa, neticede böyle isimni taşığan bala – adam degerli, qıymetli (polnotsennıy) insan – millet vekili olup yetişamay. Aynı zamanda milletniñ şekillenmesine de büyük menfiy tesiri ola. Bu da tabiatnıñ bitmez-tükenmez gizli sırlarından biridir.

Meselâ, canım-canım Ğani – Ğaniyev(a), Qadı – Qadıyev(a) kibi aqsuyeklerge mensüp isimlerni bozıp, iç bir mana taşımağan Gani – Ganiyev(a), Kadi – Kadiyev(a) dep telâfuz yapıla. Söylemek istegenim, vesiqada, deyik rus elifbesinde yañlış yazılsa da, ana tilde yazğanda, doğru yazmalı, doğru telâfuz yapmalı ve bunıñle mağrur ecdadlarımıznıñ alğışını qazanmalı… Böyle bozulıp telâfuz yapılğan adlarnı sıq-sıq rastketirmek mümkün.

Adam degen adamda, tekârançıq olsa da, ğurur olmalı. Ezan çağırılıp qoyulğan adnı, onıñ aenkini, onıñ er bir arifini, urğusını er vaqıt ve er yerde köz bebegi kibi qorçalamalı…

Bu yerde ister-istemez bundan çoq seneler evelsi mektepte oquğan devirimdeki bir vaqia aqılıma tüşti. Özbekstannıñ Bekabad rayonı, 1-nci Dalverzinde yerleşken Lenin adına 11 sanlı orta mektepniñ doquzıncı sınıfında oquyım. "Biologiya" dersi kete. Bir yıl müddet ile Taşkentten kelip çalışqan qararle 55 – 56 yaşlarında rus ocapçesi, (adını unuttım), ögündeki jurnalğa baqtı da, "Aliyev Yura" dep meni tahtağa (doskağa) çağırdı. Men indemeyip rale başında otura berdim. Oca tekrar çağırdı. Men kene tırs etmedim. Bundan soñ o tek familiyamnı telâfuz yapıp, maña: "Ne içün tahtağa çıqmaysıñ!" dep, darılıp başladı. Men yerimden qalqıp: "Menim adım Yusuf, Yura degil" dedim… Böylelikle, Taşkentten kelgen bir körümli ocağa böyle tarihiy "ders" bergen edim…

Endi çoq yıllar zarfında milletni ep zayıflaştırıp barğan isimler meselesindeki nuqsanlıqnı "Qırımlarnıñ şahsiy adları" risalede de körmek mümkün. Meselâ, Abdulğani degil de, Abdulğani; Abdulbaqi degil de, Abdulbaqi; Abdulmein degil de, Abdulmein; İsmail degil de, İsmail ve ilâhre… ve ilâhre.

Bundan ğayrı kitaptan pek çoq şübeli isimler de yer alğan: Arsen, Abrek, Gömer, Diana, Zarina, Zerrin, İndira, Lemar, Lenmar, Lentun, Lilâ, Lenter, Marze, Ravil, Reğayet, Raman, Remmal, Renat, Refail, Rudem, Ruslana ve ilâhre. Bu isimlerniñ qırım milliy adları ile iç bir türlü alıp berecegi yoq. Risaleniñ ögünde ise, er bir qırımlı ana-baba doğğan balasına manalı, dülber milletke has isimni seçip qoymağa yardım etmek kibi esas maqsad turmaq kerek edi.

Eger de kitapqa yalıñız saf Qırım milliy adlar kirsetilip, çaresi olduqça o ya da bu isim ile bağlı folklordan, tarihtan, edebiyattan, internetten ufaçıq misalçikler ketirilse, bunıñle ana-baba meraqlandırılsa, maqsadqa muvafıq olur edi. Ve aynı zamanda qırım halqınıñ millet olaraq ep şekillenip barmasına, milliy ğayeniñ ep pekinmesine müsbet tesiri ola bilir edi.

Amma bu yerde şunı da qayd etmeli ki, kettikçe endi qırım milleti çevre-çetinde üküm sürgen müitniñ tesirinden arınmaq ceryanına kirişti. Mezkür muqaddes ceryan endi açıq-aydın körünip başladı.

Böyle ceryan başlandı ise, demek, qırım halqı qudretli ecdadları kibi, kene sağlam bir millet sıfatında şekillenip barması içün, zengin milliy ananelerni devam yapmaq içün dünya yüzüni körgen ğayet müim, ava kibi zarur – "Qırımlarnıñ şahsiy adları" kitabı saifelerinden yer alğan teren manalı ve aynı zamanda dülberden-dülber aenkli saf qırım milliy isimlerni seçip almağa qurbi-iqtidari yeter. Bunıñle, kelecek nesillerge aydın, parlaq zemin azırlar…