Kyeçenlerde menim qadimiy dostum Enver Özenbaşlı "Yusuf ocağa beriñiz" dep, çalışqan kafedrama (Qırım Müendislik-Pedagogika universiteti) bir kitap qaldırıp ketken. Kitapnıñ serlevası "Keçken künler. Destan". Müellifi Sadıh Aci-Selimov…

Deycegim, ikindi maali evge kelip çıqtım. Aqşam yemeginden soñ çantamdan kitapnı çıqarıp, Enver dostuma, aqlen olsa da, teşekkürler söyleye-söyleye destannı saifeledim, yani eser ile tanışıp başladım. Qısqa bir vaqıt içerisinde, kitapnıñ soñki saifesine kelip çıqqanımnı bile duymay qaldım.

Böyle olğanı sebep, eser aqiqatta destan tilinde – destan usulında yaratılğan olup, o em yaş oquyıcığa, em de üyken nesil oquyıcısına ğayet añlayışlı bir usulda – tertipte qurulğan. Meraqlı yeri daa şunda ki, mezkür destan qaramanı folklor destanları qaramanları kibi, nice-nice müşkül ağır vaziyetlerge tüşe, ölümlerge rastkele, velâkin olarnıñ er birini yeñe, ahır-soñu maqsadqa irişe.

Folklor destanı ve mezkür "Keçken künler" destanı arasındaki ferq yalıñız şunda ki, folklor destanında tasvirlenilgen vaqialar keçmişte – bellisiz bir devirlerde sadır olğan olsa, "Keçken künler" destanındaki vaqialar bu künlerde, yani yaqın yetmiş yıl etrafında yaşağan totalitar rejimi devirinde olup keçe.

Destanda tasvirlenilgen addiy bir qırımlınıñ obrazı ile endi ep keçmişke dalıp barğan qadimiy seyyaremizdeki ilki ve soñki vahşiy qurum – sovetler qurumı, kommunistler qurumınıñ saqat yüzü açıla. Bu qurum qırımlınıñ yalıñız degil, yalıñız balqarnıñ ya da qalmıqnıñ degil, yalıñız inğuşnıñ ya da çeçenniñ degil… - sovetler imperiyası içerisindeki bütün halqlarnıñ başına ceviz parladı. Söylemek istegenim, "Keçken künler" destanında tasvirlenilgen bir üskütli qırımlınıñ taqdiri, bütün imperiya qırşavında bulunğan millionlerle adamnıñ taqdiridir. Ebet, sovetlerniñ – kommunistlerniñ ecel degirmeninde elâk olğan adsız-esapsız qurbanlarnıñ arasında mücize esnasında tesadüfen sağ qalğanlar da oldu. İç bir ölçü ile ölçenilmeycek muqaddes Vetan sevgisi bu insanlarnı ecel qırşavından qurtardı. Yani, böyle ilâiy Vetan sevgisile silâlanğan "Keçken künler" destanı qaramanı sağ qaldı.

Zanımızca, destannı oquğan er bir qırımlı, ya da, bu totalitar memleketi içerisinde bulunğan er bir şahs anda kendi aksini tapa bile.

Tarihiy destan:

kibi satırlarle başlay. Aqiqatta, deşetli, misli yoq facia tolu satırlar! Mezkür eki satır vastası ile, kommunistler qurumı bitmez- tükenmez müsibetler ile tolu bir qurum ekenine şaat olasıñ. Bir baqqanda sade körüngen ve aynı zamanda dünyeviy mana taşığan bu satırlarnı yürekten añlamaq içün, onıñ ğayet teren tübüne dalmaq içün azaçıq olsa da, bu aziz topraqqa – Vetanğa nisbeten sıcaqlıq beslemeli. Vetanğa nisbeten sıcaqlıqnı ise, yalıñız şu aziz topraq – Vetan doğurğan aenkli Qırım tilini canıñdan ziyade sevip-sayıp, ürmet etip ve şu dülber tilde qonuşqan taqdirde, maqsadqa irişe bilesiñ. Aks alda, bu bir tamam sade körüngen satırlarnıñ teren manasına iç bir vaqıt barıp olamasıñ. Bu da aqiqat!

Bugün de – bugün bu faniy dünyada analarnıñ anası esap etilgen Vetan sevgisinden de qudretli Sevgi yoq esapta. Haq Taalâ böyle sevgi saibine ise, misli yoq quvet, irade bağışlay. İşte böyle quvetke, iradege malik olğan destan qaramanı ilâiy maqsadına irişe – kendi beşigine qaytıp kele. Yarım asırdan ziyade devam etken bu tarihiy qaytuv ceryanı, insaniyet aqılına sığmayacaq nice-nice sınavlardan keçile. Bu sınavlarnıñ episi er bir destan satırından yanardağ kibi fışqırıp çıqqan qırımlınıñ yürek nidasında aks oluna. Elbette bu nidalar müellifniñ fırçısı astından çıqqan renkli tasvirlerinde de kendi aksini tapa. Albu ise, destannıñ bediyligine daa ziyade bediylik qoşa.

Bu yerde bir şeyni söylep keçmeli ki, Qırım tahtında bulunğan hanlar tasvirine kelgende olarnı olğanı kibi, yani aqiqiy ükümdarlar sıfatında – obrazında kösterilse, işlenilse maqsadqa daa ziyade muvafıq ola bilir edi. Çünki ükümdar – han, sultan, qral, padişa… o ya da, bu halqnıñ timsali, temsilcisi esap etile. Halq öz ükümdarından mağrurlana, em mağrurlanmaq da lâzim. Başqa millet vekilleri bile kitapqa kirsetilgen hannıñ uydurma tasvirini körip, qalblerinde, qırımlılarnıñ olğanı şu eken, degen bir tamam yañlış fikir doğa bile. Çünki olar, yani ğayrı millet vekilleri iç bir yerde kendi ükümdarlarını böyle tasvirde körmediler em de körmezler. Bundan ğayrı destanda Osmanlı imperatorlığı – Porta doğurğan ve halq arasında yañğıratqan añlamğa (köntseptsiyağa) – masalğa esaslanıp Şain Geray Han alçaqlana, onıñ başından aşağı çirkefler töküle. Albu ise, bir tamam yañlış fikir. Avropada talim alıp qaytqan Şain Geray Han, qırımlılarnıñ ayat seviyesini deñiştirmek – Avropa seviyesine yaqınlaştırmağa areket ete. Velâkin o devirde buña beñzegen islâhatlar yapmaq müşkül edi. Sebebi, birinciden halq cealet qırşavında bulunsa, ekinciden, Sankt Peterburg ve İstanbul buña doğrudan-doğru mania oldular…

Bundan ğayrı, eger de bir de – bir halq kendi keçmişine – padişasına ürmetsizlikle yanaşsa, onı satqınğa çıqarsa, öyle halqnıñ ne bugüni, ne de kelecegi bar. Bu da aqiqat!

Ebet, "Keçken künler" destanından yer alğan böyle uyğunsızlıqlar bile eser qaramanınıñ içki dünyasını daa ziyade açmağa yardım ete. Albu ise, müellifniñ elde etken muvafaqiyetidir…

Qadimiy dostum Enver Özenbaşlınıñ muarrirligi altında çıqqan mezkür destan, aqiqatta qudretli Vetan Sevgisine malik Qırım milletiniñ, halqınıñ tarihından bir qısımını aks eterek, kettikçe o şaheserler sırasından yer alacağına şübe yoq.