Myenim aptem Safiye Ali qızı Harahalil 1944 senesi, yanvar 20-de Qırımnıñ Suvdağ rayonı Hapıshor köyünde doğdu. O doğmuş qırım halqı kibi kommunistler qurumınıñ aqılğa sığmağan bütün deşetli meşaqatlarını başından keçirdi ve Allanıñ ikmetile sağ qaldı. Atta o, tırışıp, bilgi – zenaat saibi olmaq ile beraber ömür arqadaşı, doğma Bağçasarayli Server efendi Memetov ile birlikte özleri kibi milletperver, vetanperver, namuslı Ayşe, Asiye, Aliye adlı aqiqiy qırım qızlarını – qırım analarını östürip yetiştirdiler…

Deycegim, Safiye aptem orta mektepni, meditsina institutınıñ tiş ekimi bölügini oqup bitirdi. Özbekstannıñ Samarqand yanındaki Urgut şeeri poliklinikasında, Tacikstannıñ Hucant (Leninabad) velâyetindeki Matçoh rayonı merkezi Yantaq şeeri poliklinikasında, Samarqand şeeri merkeziy balalar stomatologiya poliklinikasında tiş ekimi olup çalıştı.

O kendi beşigi – Qırımğa qaytqan soñ ise, Bağçasaray rayonı, Fotisala mektebinde öz zenaatı boyunca faaliyet kösterip, andan da nefaqağa çıqtı. Bu yerde şunı da qayd etmeli ki, aptem bütün vaqıt hastalarnıñ, pek çoq tanış-bilişleriniñ, soy-soplarınıñ alğışını, sayğı ve ürmetini qazanıp keldi.

Doğrusı, men de, ta balalıqtan, aptemni pek sevip keldim. Bu yerde, keçmişten bir levhaçıqnı hatırlamaq isteyim… Künlerniñ birinde, men, Bulğarstan paytahtı sevimli Safiye aptemniñ adını taşığanını bilip, öyle quvanğan edim ki, öyle mağrurlanğan edim ki, bunı şimdi sözle añlatmaq aslı da mümkün degil. Soñra ise, abune katalogında "Sofiya" jurnalını rastketirdim ve deral oña yazıldım. Büyük kölemli, reñkli "Sofiya" jurnalını Bulğarstannıñ Moskvadaki elçiligi çıqara edi. Jurnalnıñ er bir sanını quvançle, eyecanle saifelep başlay edim, güya mezkür mecmua Safiye aptemge bağışlanılıp onıñ şerefine neşir etile. İşte, Yusuf isimli köylü bir qırım ösmürniñ temiz-pak is-duğuları…

Safiye aptemniñ meraqlı tarafı daa şunda ki, men onı bilgenimden berli o boş vaqıt taptımı, deral eline oqumağa kitap ala, gazeta-jurnal ala. Yani o, mektep çağından itibaren kitapqa sevda olup, atta sofra başında bile em aşay, em de oquy edi. Böyle vaqıtları anam-babam, üykenler "sofrağa ürmetsizlik" diye, aptemni tazirlep, oña, kitapnı kenarğa qoymasını talap ete ediler.

Bunıñ içün olsa kerek, Safiye aptem orta mektepni bitirgen soñra, o bir – eki yıl zarfında kütüphanede kitaplar quçağında bulundı. Çalışqan kütüphane Samarqand velâyeti, Kattaqurğan rayonı, Kattamiñ kolhoz merkezi yanındaki MTS kütüphanesi edi.

Milletperverlik, vetanperverlik, matbuatqa yazıluv meselesi diliniñ-qalbiniñ tespisi olmaq ile bir sırada aptemniñ amel tespisi de edi.

O özbek, qırım, türkmen, tacik, iran şairleriniñ milletperverlik, vetanperverlik, adaletperverlik, insaniyetlik… mevzuda pek çoq felsefiy şiirlerini ezberden bile edi. Olarnı oratorğa has ses ile büyük coşqunlıqle ağızdan oquy edi. Safiye aptem Uilyam Şekspirniñ eserindeki Ötello ve Dezdemona rollerini sanada oynağan meşur Abror Hidoyatov ve Sora Eşonturayevalarğa taqlid eterek, olarnıñ monologlarını sañatkârğa has ustalıq ile ezberden söylegende, teniñ çimirdey edi…

Safiye aptem insultten Bağçasaray hastahanesine tüşe ve eki-üç künden soñ – 2016 sensi yanvar 12-de şu yatqan hastahane palatasında da damlalıq tübünde infarktqa oğrap keçine… Allanıñ rahmetinde olsun, yatağı-durağı nur olsun.

İşte, bugün, Safiye aptemniñ kendi eli ile "Taşlar da ağlar edi…" serleva astında yazıp qaldırğan esse-levhalarını olğanı kibi "Qırım" gazetasınıñ qıymetli oquyıcılarına avale etem. Sebebi, Safiye aptem Kırımnı canından pek seve edi. Bu da aqiqat.

Myen bir biñ doquz yüz altmış doquz senesi Tacikstannıñ Matçoh rayonı merkezi Yantaq degen yerde tiş ekimi olup çalışam. Özbekstan ile sıñırdaş qırtış topraqlarında yañıdan meydanğa ketirilgen Matçoh rayonında yaşağan taciklerni baba-dedeleri ve özleri doğğan yerlerinden – çevre-çeti dağlar, qayalar ile sarılı Eski Matçohtan mecburen mında köçürilip ketirildiler. Matçohlar işte böyle soyadlı tacikler. Bu vaqia ekinci cian cenkinden soñ sadır oldu. Rayon da olarnıñ adlarınen edi.

Matçohlarnıñ tilleri başqa taciklerniñ tillerinden farqlı. Matçohlar er bir sözni tolusınen aytalar. Misal içün tacikler duta dese, matçohlar dukasta deyler. Yani matçohlar pek temiz ana tillerinde lafeteler. Pek te dülber boyları – çubuq kibi uzun böyli olup, içlerinde bir dane semiz soyunı men körmedim. Kimerleriniñ közleri qapqara. Apaylarnıñ çoqsunıñ közleri sırlı.

Matçohlarğa, yani bütün rayonğa pamuq saçıp, olarğa pamuq saçmasını ögrete ediler. Çoqusı özleriniñ köçüp kelgen yerlerine bir daa qaytıp ketkenler. Soñra, başetamayan soyları anda saqlanıp yaşağanlar. Qartlar da anda qalğan soñ, yavaş-yavaş balaları, ana-babamıznı baqmaq kerek dep, hasta dep, barıp eski yerlerine yerleşkenler. Olar çoq vaqıtqace sovet qurumını qabul etmeyip küreşkenler.

Yañı meydanğa ketirilgen rayonnıñ merkezi Yantaq olup, anda evelden yantaq tikeninden ğayrı bir şey ösmegen…

Matçoh rayonı Özbekstannıñ Begovat rayonı erkânındaki Dalverzin sovhozınen sıñırdaş. Balaban bir özen olup, özenniñ o tarafı Dalverzin olsa, bu tarafı Tacikstannıñ Matçoh rayonı. Matçohlar Dalverzinde sürgünlikte yaşağan bizim halqqa – qırımlarğa mezarlıq yeri bergen ediler.

Özen üstünde balaban köpür bar edi. Ondan keçirip, mevtalarnı kömmege alıp bara ediler. Ama, köpürni kim qurdı, bilmeyim, men bellesem Tacikstan qurdı. Rahmetli babamlar saba Namazını anda barıp qıla ediler. Mezarlıqta kenişçe bir odalı ev yasağan ediler. İşte, Cuma ve bayram Namazlarını şu odada qıla ediler. Elbette, kimerde, hususan bayram künleri Namazğa kelgenler çoqlaşa ve mezarlıq adamnen tola edi. Tacikstan ve Özbekstan mustaqil olğan soñ, şimdi o tarihiy özen sıñır vazifesini ödey. Er eki tarafta da telqoralar çekilgen olup, sıñırlarda bekçiler bulunalar.

Bizim qırımlarnıñ çoqusı Matçoh rayonında açılğan çeşit istisallarda çalışa. Begovat – Yantaq avtobusı qatnay. O vaqıtları Özbekstanğa baqqanda Tacikstanda az olsa da, yaşayış yahşıca edi.

Men Matçoh rayonı merkezi Yantaqqa işke kelgende baş ekim (glavraç) pek quvandı. Çünki matçoh qadınları aqay dohturlarına barmağa istemey ediler. Men kelgende, bir dane tiş ekimi, rayon boyunca aqay edi, tacik. Tiş qoyğan tehnik, yani protezist ise, çeçen Şamil Mahmudov degen adam.

Pek yahşı, insaniyetli, qorantasınen yaşay, apayı bizim emşiremiz.

Men işke kelgenimnen maña eki odalı kvartira berdiler, bütün kerek eşyalarnen teminlediler, tek çalış. Bölnitsa, poliklinika, statsionar – episi bir yerde, pek balaban yañı tipte qurulğan binada yerleşken olup, anda çalışqanlarnıñ, hususan emşirelerniñ ve sanitarkalarnıñ çoqusı bizim halqtan – qırımlar edi. Olar adeti üzre binanı temiz-pak, tertip-nizamda tutalar.

Leningrad meditsina institutında oquğan ya da institutnı bitirgen dohturlar bizde ameliyat keçeler. Tacik ekimleri pek boyanğan ekimlerni, emşirelerni iç te istemey ediler.

- Siz mında hastalarnı tedaviylemege keldiñiz, teatrge degil, hasta sizge inanmaq kerek, –dey edi, baş ekim.

Men çalışıp başlağan soñ, olarnıñ tilini, yani tacik tilini ögrendim. Olarnen pek dostlaştım, qartlardan dostlarım çoqlaştı.

Bir İsmat adlı dedenen yaqından tanış oldum. O bizge şişeçiklerge mümiyo qoyıp ketirip sata edi. Eski Matçohdan ketire edi.

- Qızım, mümiyo taşlarnıñ közyaşı sayıla, çünki taşlar da ağlay, – dey maña İsmat dede. – Bizler geceleri bir qaç adam olup, qayalarnıñ yanlarına barıp, baqıp, töpedeki taşnıñ közyaşı tamıp ekinci taşqa tüşkende o öyle şevq bere ki, körmelisiñ. Biz o yerge bir beyaz gül qaldıramız. Soñ ertesi künü kelip, o yerni qıdırıp, tapıp, mına bu mümiyonı alamız. Babamnıñ babası, bütün bizim sulâlemiz bu şeynen oğraşqan. Neqadar hastalarnı tedaviyledi menim babam, qartbabam… Men olarnıñ işlerini devam ettirem. Mında meni pamuq saçmağa ketirdiler. Soñ özümniñ yurtuma qaçıp ketip saqlanıp yaşap yurdım. Şimdi Allağa şükür, anda oturam.

Er sefer, İsmat bobo (tacikler şay deyler) ketirgen mümiyonıñ güzel qoqusı bütün stamotologiya kabinetimizni esir ala edi…

Bir kün gece saat birlerde evime çañ qaqtılar, hastahaneden. Telefon ağınıñ o bir başından nevbetçiniñ:

- Şimdi maşina, yani skorıy baracaq, keliñ hasta bar! – degen sesi yañğıradı.

Men maña yollanılğan "Acele yardım" maşinanen iş yerime yetip keldim. Tiş kabineti yanında bir aqay çırayını sıtıp otura. O meni körgeninen:

- Tişim ağıra, işlemege bermey! Sizge rica etem, onı alıp taşlañ! – dedi.

- Adamnıñ közü ağırsa, o ne içündir közümni alıp taşlañ demey, tişi ağırsa, alıp taşlañ dey! – dep, azaçıq olsa da onıñ göñülini almaq içün şaqa etken kibi oldum.

Hasta adam ise:

- Otuz eki tişimden bir danesini alsañız otuz bir dane qala! – dep, zar-zornen külümsiredi.

- Öylesem men siziñ tişiñizin ağrısını alıp taşlarım, tişiñiz ise qalır, – dedim ve öyle de yaptım.

Deycegim, gece hastanıñ tişini tedaviyledim. Tişin ağrısı toqtasa kerek, quvançından içine sığmay teşekkürlerini bildirip:

- Endi sabayace çalışacam! – dedi de, saglıqlaşıp, kabinetten çıqıp ketti.

Men kene "Acele yardım" maşinanen evge qayttım…

Saba işke keldim. Meni baş ekim çağırğanını söylediler. Baş ekimniñ uzurına bardım. Kabinetke kirgenimnen, baş ekimniñ yüregi tolup-taşıp, maña:

- Qızım, sağ ol! – dedi o. – Mına baq, rayon gazetasınıñ baş muarriri seni gazetağa maqtap yazğan!

Gece kelgen hasta şu adam eken, yani rayon gazetasınıñ baş muarriri eken. "Tabibi dandon" serleva astında maqale yazğan, menim işim hususta…

Myenim "Stomatologiya" kabinetim qarşısında "Qulaq-burun" ekimi Tatyana Gavrilovnanıñ kabineti. Baş ekim er kün işke kelgende, kirip onıñ sağlığını sorap keçe, pek ürmet ete edi.

Özü mulâyim, küler yüzlü, yetmiş beş yaşlarında. Qorantası aslıda olmağan. Meni qızım dep, seve edi. O maña bir kün:

- Siziñ halqıñıznıñ başına kelgen facianı pek yahşı bilem, – dedi. – Ama menim başıma kelgen facia da, siziñkisinden qalışmay, desem, hata etmem. Menim öyle hayallarım bar edi bitmez ümütlerim, ömürimi kömür etti. Mına bu adam!

O böyle dedi de, sumkasından bir kitap çıqardı. Kitapnı açtı. Baqsam Stalinniñ balaban resimi, onıñ betine bir tükürdi. Soñ kitabını yapıp kene sumkasına qoydı.

- Er küni alıp, bir kere tükürip betine, yapıp qoyam, – dedi. – Az olsa da, babam ve özüm içün intiqam alam… Babam, Moskvada pek aytuvlı ekim edi, nasıl alıp kettiler, qabaatı nedir daa alâ bilmeyim.

O şay dedi de, közlerinden yaşlar aqtı. Bir qaç vaqıttan sözüni devam etti:

- Maña tanışlarımız, sen bundan ket, canıñı qorçala, – dediler. – Menim közüme bir şey körünmedi, babam menim eñ büyük tayançım. Meni anasız, babam östürip terbiyeledi, oquttı… O menim er şeyim edi… Yaşamağa da istemedim… Sağ olsun dostlarım. Olar maña: "Sen yaşamaq kereksiñ, seni bilmegen taraflarğa ket, dediler". Tacikstanğa kelip çıqtım. Meni bir köyge yolladılar. Yanaşa köylerden de hastalar kele ediler. Nasıl hasta olsa olsun – balamı, qartmı… episini baqtım, elimden kelgeni kibi tedaviyledim. Bu halq menim yaşamamğa sebepçi oldu. Bularnı pek sevem.

Bir kün gece pencerem qaqıldı. Men tışarı çıqtım. Çevre-çet geceniñ zift qaranlığı. Bu arada sesler yañğıradı:

- Hastamıznı sizge ketirip olamadıq, sizni atnen alıp baracamız, – dep añlattılar. – Siz iç te qorqmañız!

Meni atqa mindirip, alıp kettiler. Bilmeyim qaç saat yurdik. Niayet menzilge kelip çıqtıq. Meni attan tüşürdiler. Bir qoba içinde eki adam yata, bir de lampad yanıp tura. Maña dediler:

- Mına bu hastalarnı tedaviyleyceñ, nasıl ilâc kerek olsa sen söyle, bizler tapıp ketirerik!

Men bir ay anda oturdım. Menim aşımnı bereler, yatmağa yer azırladılar. Yatıp turam, çoq adam kelip baqıp keteler. Gece de keleler. Eki adam da, aş pişireler. Ellerinde tüfekleri qoruylar. Soñ bilsem, o vaqıtta basmacılar degen adamlar bular eken. Soñ bildim, ne içün olarnı yamanlay ediler. Olar milletperver, vetanperver, temiz göñülli, cesür insanlar olup sovet ükümetine – kommunistlerge qarşı küreşe ekenler. Olarğa yardımım toqunğanından quvandım…

Hastalar tüzelgen soñ, menim közlerimi yavluqnen bağlap, bir daa atqa qoyıp, ketirip evimniñ yanına bıraqtılar. Saba tursam, er yerde dohtur tapıldı degen haber darqağan. Militsiya hadimi kelip, qaysı tarafqa alıp kettiler dep, meni sorğuya çekti. Meni bayağı vaqıtqace tınç qoymadılar. Olarğa, menim közlerimni, ayaqlarımnı bağlap alıp kettiler, dedigimden vazgeçmedim. Ayaqlarımnı bağlamasalar da, bağladılar dep, yalan söyledim. Çünki öyle demesem meni de qabaatlaycaqlar.

Er kün kelip maña:

- Siziñ aqılıñızda yoqmı, qaysı tarafqa kettiñiz? – dep, sorğu üstüne sorğu yaptılar…

Elbette, atta bilsem bile söylemez edim.

Men, alâ bugünece, o "basmaç" degen tamğa-moor qoyılğan vetanperver, milletperver – doğmuş halqı aşqına küreşken adamlarğa yardımım tiygenine quvanıp yürem…

Mayıs ayı edi, er yer yeşergen, terekler çeçeklerge bürüngen. Sabadan baş ekim meni uzurına çağırıp, dedi:

- Qızım, türmeden çañ qaqtılar, anda bir hastanıñ pek yaman tişi ağıra. Şimdi anda barıp, onı baqacañ… Anda seni yollamaz edim, amma sen bilesiñ, Akilov Moskvağa sessiyağa ketti.

Mennen işlegen tiş ekimi ğiyabiy yuridiçeskiyde Moskvada oquy edi. Men şimdi baş ekimden türme meselesini eşitip, bir türlü oldum. Soñ ondan:

- Türme uzaqtamı!? – dep soradım.

- Yoq mında, yaqın, sen işke kelgende onıñ üstünden keçip kelesiñ, – dedi.

Men azırlandım ve "Acele yardım" maşinasınen kettim. Maşina merkezge kelip, büyük univermag qarşısındaki demir qapı yanında toqtadı. Üç kere signal berilgen soñ, qapını eki militsiya hadimi açtı. Maşina azbarğa kirip toqtadı. Men "Acele yardım" maşinadan çıqtım da, balaban odağa kirdim. Masa başında arbiy urbada bir adam otura. Bu yerniñ naçalnigi olsa kerek. Men onıñnen selâmlaşqan soñ:

- Hastanı ketiriñ! – dedim, olarnıñ tilinde.

O ise, şu yerde peyda olğan militsiya hadimine:

- Alıp tüş dohturnı! – dep emir etti.

Emir alğan militsiya hadimi odanıñ tabanında (polda) töşevli dorojkanı köterdi. Añlaşılğanına köre, yertübüne basamaqlardan tüşmek kerek. Men olarğa itirazımnı bildirip, anda tüşmeycegimni söyledim de:

- Hastanı mında alıp çıqıñ, – dedim.

- Siz bilesiñizmi, o prestupnik, onı mında çıqarmaq olmay, – dedi masa başında oturğan adam.

- Siz içün cinayetçidir, menim içün hasta sayıla! – dep cevaplandım. – Mında alıp çıqsañız baqarım, alıp çıqmasañız men anda tüşmeycem.

Bundan soñ masa başında oturğan adam baş ekimge çañ qaqtı. Baş ekim de menim faydama bir şeyler aytsa kerek, neyse de, hastanı alıp çıqtılar. Hastanıñ beti-közü şişken, saqalı ösip ketken, onıñ qaç yaşta ekenini de bilip olamaysıñ.

- Hastanı qapı yanına çıqarıñ, bir skemle qoyıñ, – dedim. – Ne içün… dohtur çağırdıñız… mümkün edi de onı tıraş etmege. Ösüp ketken saqalından ağızını açıp olacammı!?

Hastanı oturttıq. Eki tarafında eki militsiya tura. Men neyse de, tişini aldım, o qan tükürmege başladı. Bir militsiya qannı körip çırayı appaq oldu.

- Eger de tişi bugün de alınmağan olsa edi, miyine irin ketip, qanı bozulıp ölecek edi, – dedim.

Eki ohrana da yanımızdan ketti. Men bu adamnıñ familiyasını soradım. Baqsam, Suleymanov Cebbar, qırq eki yaşında. Yaqınca egilip, yanağını sıypap soradım, yavaşçıqtan:

- Siz neden tüştiñiz, sizge bir yardımım tiyermi!?

O, prorab olup çalışa eken. Boyunına pek çoq borc yüklegenler.

- Menim iç bir türlü qabaatım yoq, bötenden tüştüm, – dedi. – Altı ay küneşni körmedim…

- Kimiñiz bar? – soradım.

O, bir köyniñ adını söyledi de:

- Anda birden-bir ablam var, bir özü otura, – dep tarif etip başladı. – Oña barıp aytsañız… Erkin degen dostum var, ablam bile, oña söylesin de, o advokat tutsın. Meni mında yoq etecekler. Çünki ablamnen bir kere bile körüşmege vermediler, o kelip meni araştırğandır…

Men ketecekte, türmeniñ başlığına dedim:

- Hastanıñ vaziyeti ağır, men qorqam, irin qanğa keçmegen olsa… Aqşam sıcağı köterilse çañ qaqıñ bizge. İlâclarını berdim, içmege.

Nevbetçi militsiya kişige ise:

- Sıcağını ölçeñ, – dedim. – Men yarın daa kelecem baqmağa, onı tıraş etiñiz.

İşte böyle dedim de, sağlıqlaşıp "Acele yardım" maşinada bölnitsağa qaytıp kettim.

Men tüşüncege daldım. Endi nasıl etip, o aytqan köyge varsam. Soraştırdım. Yantaqtan anda otuz kilometr mesafe dediler. İsteyim, bir kimse bilmesin anda barıp keldigimi.

Men kabinetimniñ qapısına yaqınlaştım. Tatyana Gavrilovna kendi kabineti ögünde yaşlı bir adamnen lafetip tura. O menim çırayıma baqtı da:

- Qızım, bir yeriñ ağıramı!? – dedi.

- Yüregim ağıra, Tatyana Gavrilovna! – dedim. – Bir adam pek yardımğa muhtac!

- Ne kerek, ayt, belki menim de yardımım tiyer, – dedi.

- Maña maşina kerek, bu daqqada, yarın keç olacaq! – dep, oña baracaq köyniñ adını söyledim. – Acele varıp, anda bir adamnen körüşmek kerekim. Yarına qalsam yetiştiramaycam.

Tatyana Gavrilovna lafetip oturğan adamğa muracaat etti:

- Asan, vaqıtıñ olsa alıp bar da, biz saña iç olmasa benzin parasını öderik! – dep, aqça çıqarmaq içün sumkasını açıp başladı.

- Şaştıñızmı, şu! – dedi subetdeşi. – Qoyıñ sumkañızğa. Parañız çoq olsa özüñizge bir kerekli şeyiñizni alırsıñız.

O böyle dedi de, küldi. Soñ maña dedi.

- Yur, qızım, o köyni bilem, bir kere barğan edim, biraz yolları qolaysız, ama, İnşallah, tez varıp kelirmiz.

Men Tatyana Gavrilovnağa:

- Meni sorasalar, qayda ketkenimizni söylemeñ, şimdi kelir dep aytıñ! – dep rica etim.

Böyleliknen, qıyış-qoñğur yollardan ketip, neyse de menzilge yetip keldik. Köyge kirecekte, yol çetinde bir tacik qartı sığırını otlatıp otura. Biz oña selâm berip, ondan Üriye apanıñ evini soradım. O maña baqtı da, dedi:

- E-ey qızım, şunday yahşı adamlar birden-bir ukasından ayrılıp, özüni qayğa urmaya bilmey. Biz kirip nasihat etemiz. Bizim qolumızdan bir şey kelmey, Huda yardımcı olsun! Ana kök qapısı olğan ev işte olarınki…

Men qapığa barıp, qapını qaqayım degende, qapı açıldı. Baqsam, evden saçları appaq qar kibi, özü ise yaş sımalı, közleri sırlı, azğın, orta böyli bir apay çıqtı. Men oña selâm berdim de, maña Üriye apte kerek dedim. Qadın maña diqqatnen baqtı da:

- Üriye apteñ menim, – dedi.

- Men sizge Cebbar ağadan selâm ketirdim, – dep yetiştirmedim bile, qarşımdaki qadın meni quçaqlap ağlap başladı.

Qardaşımnı körgen közleriñden öpeyim dep, o betlerimden öpti, meni nasıl qucaqladı ise, yibermedi.

Men Üriye aptege er şeyni añlattım. Oña yahşı advokat kerek dedim ve Erkin adlı dostu hususta söyledim…

Deycegim, Üriye aptenen sağlıqlaşqanda, oña menim kelgenimni iç bir kimsege, atta dostu Erkinge de aytmañ, dep rica ettim.

Böyleliknen, Cebbar ağanıñ selâmını Üriye aptege yetkizgen soñ, raat-raat artımızğa qaytıp kettik. Tatyana Gavrilovnağa er şeyni añlattım ve yarın türmege barğanda, aptesini körgenimni söylerim, quvanır, dedim.

Ertesi künü saat on ekilerde, "Acele yardım" maşinasına minip türmege bardım. Nevbetçi militsiya hadimine tünevinki hastanı baqmağa keldim, dedim. Bu arada türmeniñ başlığı çıqıp, hasta yahşı, qoluñız yengil eken, dedi.

- Hastanı közümnen körip, sizge yazıp qaldıracam, – dedim. – Men er bir yapqan işim içün otçöt berem. Onıñ içün bir daa közümnen körip, bilmek kerekim. Çünki insan hayatı içün, başnen bağlı olğan er bir yara hastalığı haflıdır.

Türme başlığı bir militsiyağa:

- Alıp çıq! – dedi.

Çoqqa sürmedi, Cebbar ağanı podvaldan alıp çıqtılar. Onı tıraş etkenler. Azaçıq olsa da, çırayı kelgen. Skemlege oturttım da, yavaştan ağızını açıp tişini baqqanda onıñ aptesini körüp, er şeyni söylegenimni añlattım. Ğarip pek quvandı… Men em lafettim, em de daa qalğan şişiklerine qarşı kerekli şeylerni yaptım.

- İlâclarnı içmekni devam etmek kerek, – dedim türmeniñ başlığına.

Cebbar ağaya ise:

- İlâclarıñızı içiñ, mına men sizge qaldıram,– dedim. – Olar sizge berecekler. Aydı, körüşkence!..

İşte, bundan soñ aradan bir-eki ay keçti. Men bir çarelenip, Üriye apte yaşağan köyge bardım. Ama, qomşuları, evini satıp ketti, dediler. Ne yerge ketkenini söylep olamadılar…

Kettikçe, men kendi işlerimnen bend olup, bu meseleni unuttım bile. Aradan neqadar vaqıt keçti bilmeyim, belki bir yıl, belki daa ziyade vaqıt ötkendir.

Bir kün saba işke kelsem, bizim kabinetniñ temizliginen oğraşqan qırımlı Raziye apteni rastketirdim. O endi pensiyağa çıqsa da, ep çalışa edi. Pek mulâyim, küler yüzlü, betinden nur yağılıp tura edi. O meni körgeninen:

- Safiye, qızım, bir yigit seni sorap keldi, men oña şimdi kelir, dep ayttım, – dedi Raziye apte. – Buranıñ adamına oşamay. Bizimkilerin epsini tanıyım, ama bunı tanımadım.

Raziye apteniñ özü söylegenine köre, Yantaqqa köçüp kelgenine endi on yıl olğan… Biz beraber lafetip turğanda, meni sorağan adam kelip çıqtı. Kim olğanını bir kereden aldıramadım. "Safiye dohtur siz olasıñızmı" degen soñ tanıdım. Çünki o türmede pek acınıqlı alda edi. Şimdi ise, kiyingen, çırayı kelgen Cebbar ağa qarşımda maña külümsirep biraz baqıp turdı, soñ meni qucaqlap, başımdan öpti de:

- A-ah, menim qardaşım! – dedi

Bu arada menim de közlerimden yaşlar kelip başladı. Raziye apte, "çoqtan körüşmegensiz, ğaliba", dedi.

- Pek çoq oldu! – dedi Cebbar ağa. – Sekiz ay on yedi kün oldu…

O böyle dedi de, bir daa meni qucaqladı ve:

- Pek te uzaqtan keldim, sekiz ay yolda yurdim, – dep küldi. – Safiye qardaşım, mümkün olsa seniñ qorantañnen tanış olmaq isteyim. Babaña bir küçük ediyem var, şunı öz qollarımnen vermek isteyim!

- Problema yoq, alıp barayım, - dedim. – Qısqadan olsa da, men babama söylegen edim, siziñ doğruñızda. Babam:

- Men dua eterim, Allah yardımcısı olsun, – degen edi.

Özü de sizni Cebbar ağa, babam sizni evlâdı kibi bile…

Soñ, Cebbar ağanı bizge – Dalverzinge alıp bardım. Rahmetli babam, nurlar içinde yatsın, biz kelsek o, evde bir özü Namazlıq üstünde tespi çekip otura eken. Bizni körgen soñ, o yerinden turıp, "hoş-sefa keldiñiz" deyince Cebbar ağa varıp, babamnıñ qolunı öpip babamnı qucaqladı. Babam onıñ iri qollarında bir yaş bala kibi edi… Soñ özünen alıp kelgen saruvlı şeyni açtı da, babamın Namazlığı üstüne töşedi, eki dane öyle dülber kovrovıy Namazlıqlar.

- Bular sizge, – dedi Cebbar ağa.

O vaqıtları öyle şeylerni tapması pek qıyın edi.

- Küçük olsa da, bu ediyeni qolumnen sizge vergenimden pek memnünim! – dedi. – Böyle hayırlı evlâtlar östürdiñiz, Alla sizden razı olsun!

Babacığım ediyeni körüp pek eyecanlandı ve:

- Balam, sen maña bir dünya bağışladıñ! – dedi. – Bir qopqa altın ketirgen olsañ oqadar quvanmaz edim!..

Bu körüşüvden soñ Cebbar ağa menim işlegen yerime bir qaç kereler daa keldi. Men qorantam ile Samarqandda yaşağanda da, o rahmetli Üriye aptesinen kelip ketken edi. Bundan soñ ne oldu-ne olmadı, bizim bağımız üzüldi.

Men eminim ki, eger de Cebbar ağa menim yazğanlarımnı oqusa, İnşalla seslenir degen ümüttem.