Avropanıñ şimaliy qısımında yerleşken kadimiy İrlandiya memleketi paytahtı Dublin* şeerine aqşam üstü – ekindi maalinde uçıp keldik. "Keldik" degenim sebebi, menim seyahatıma yegenim Ali de qoşuldı. O, fursattan faydalanıp, dünyanı seyahat yapmaq istedi. Deycegim, yegenim kendi çalışqan yerinde tatilni resmiyleştirdi de, menimle beraber seferge atlandı.

Atlantik okeannıñ şimaliy qısımından uçqan aerobusımız Toronto şeerinden (Kanada) Dublin (İrlandiya) arasındaki beş biñ eki yüz elli kilometr mesafeni altı buçuq saatte basıp keçti.

İrlandiya adası eki qısımğa bölüngen. Onıñ şimaliy tarafı Büyükbritaniya erkânına kire. Cenüp qısımı ise, Avropa Birligine kirgen mustaqil devlet. İngliz müstemlekecileri ile alınıp barılğan cenk bitken soñ (1922 s.) İrlandiya serbest mustaqil ülkege çevirildi. Parlament respublikalı İrlandiya memleketi ealisi, beş million nufuz etrafında. İrland ve ingliz tilleri resmiy devlet tili esap etile.

İrlandiya namı qadimiy irland milliy efsanesindeki (mifologiya) Eriu (Ériu) namında mabudeniñ adını taşıy.

Bu yerde bir şeyni daa söylep keçmeli ki, XIX-ncı asırnıñ ortalarında İrlandiyada bir million adamnı piçen kibi qırıp taşlağan deşetli açlıq üküm sürdi.

Qudretli Osman imperiyası Sultanı I Abdul-Mecid (tamırı Qırımdan) irland halqınıñ eziyetini eşitip, irlandlılarğa yardım olaraq on biñ funt para yollamaq tedarigine kirişti. O devirde Angliyanıñ nezareti altında bulunğan İrlandiya ealisine qraliçe Viktoriya ise, oldu-olacağı eki biñ funt aqça ayırğan edi. İşte, Sultannıñ yardım kölemi Qraliçeden bayağı ziyade olğanı sebep, Angliya ükümeti buña izin bermedi. Bundan soñ, I Abdul-Mecid tek bir biñ funt para bağışlamağa mecbur oldu. Sultan uzaq İrland adasına maddiy yardım – aqçadan ğayrı aşayıt malları ve ilâclar ile rıqma-rıq yüklenilgen üç gemi yolladı.

Velâkin britaniya ükümeti Türkiye gemileriniñ İrlandiyağa kelüvine qarşılıq kösterdiler – çeşit manialar uydurdılar. Amma alınıp barılğan devamlı muzakerelerden soñ, inglizler yardım tolu gemilerniñ İrlandiya paytahtı Dublin iskelesine kirmemek şartı ile, yük parahodlarnı keçirdiler. Neticede, Sultannıñ gemileri Dublinden elli kilometr mesafede yerleşken Droheda şeeri iskelesine kelip kirdi (1847 s.)…

Deycegim, İrland halqı bundan 180 yıl evelsi Osman Sultanı – Halif I Abdul-Mecid tarafından yapılğan eyilikni bugünece unutmadılar. Olar bu yardımnı alâ daa hatırlaylar.

Droheda ealisi Türkiyege öz minnetdarlıgını bildirerek, kendi Gerblerine Osmanlılarnıñ Ay ve Yıldız Halif timsalini qoştılar. Mezkür tarihiy Gerb alâ daa öz maiyetini coymadı.

Resimde: Droheda şeeri Gerbi (İrlandiya)

Velâkin irland halqınıñ minnetdarlığı bunıñle yekünlenmedi. 1853 – 1856 seneleri olup keçken Qırım muarebesinde Büyükbritaniya Osman imperiyasınıñ ittifaqdaşı olup, Rusiyege qarşı cenk yaptı. Dünya tarihçileriniñ qayd etkenlerine köre, mezkür cenkte iştirak etken otuz biñli irland arbiy korpusı ğayet büyük bir coşqunlıqle I Abdul-Mecid sultanı içün cenkleşe ediler…

1995 senesi ise, Droheda şeeriniñ merkezi binasında "1847 senesi İrlandiyada misli yoq büyük açlıq – cümert Türkiye halqınıñ İrlandiya halqına yapqan eyiligine Hatıra" dep yazılğan hatıra tahtası yerleştirildi. Zaten Droheda, Dublin şeeri soqaqlarında böyle memorial tahtalarnı sıq rastketirmek mümkün.

Resimde: "Droheda Yunayted" futbol toplumınıñ Nişanı (İrlandiya)

Atta, İrlandiya Yuqarı ligasında oynağan "Droheda Yunayted" maalliy futbol toplumı kendi nişanına Ay ve Yıldız (islâm) timsalini kirsetti…

Böylelikle, biz yegenim Ali ile beraberlikte qadimiy Avropanıñ ihtiyar topraqlarında yerleşken Dublin şeerine kelip qonduq.

Samolöttan – verdiven basamaqlarından aşağı engenim ile, çevre-çetke nazar taşladım ve ana-qırım tilinde:

- Selâm aleyküm, İrlandiya! – dep, hitap ettim.

Bu arada qaydandır serin, sağlam deñiz yelçigi esti. Yelçik aqırandan menim çehremi sıypadı. O, bunıñle şimdi güya menim – qırım seyyahınıñ selâmını alaraq:

- Aleyküm selâm, hoş sefağa keldiñ! – dep, maña hıtap etti, (er alda maña şay keldi).

Şimdi bizler – hoş serin yelçik ile beraberlikte biri-birimizni añlağan kibi olduq. Doğrusı, bunda añlamamağa da aced yoq. Sebebi, İrlandiya da menim Qırımım kibi, çevre-çeti suv – deñiz ile sarılı.

Daa doğrusı menim Qırımım Azaq ve Qara deñiz bağırlarında yerleşken ise, İrlandiya Kelt, İrland deñizleri ve Atlantik okeanı bağırlarında yerleşkendir. Zanımca, deñiz em de okean suvları vastası ile er eki ülke – Qırım ve İrlandiya elektrik ağı kibi biri-birini eklegen ve aynı zamanda közge körünmegen uzviy bağ olmalı…

Bu dünya, aqiqatta bir tamam gizli – sırlı dünyadır.

Soñundan bilgenime köre, irland milleti qırım milleti kibi emekseyever, musafirçen olmaq ile bir sırada, o ğayet hoş duyğulı (tolerantlı). Şunıñ içün olsa kerek, türlü millet vekilleri, bu cümleden qırımlar da mında – İrlandiyada özlerine sığınmağa yer buldılar. Çeşit konfessiyalar ile bir sırada İrlandiyada müsülmanlar da yaşaylar. Müsülmanlarnıñ Camileri çalışa, müsülman mevta müsülman qabirstanında ciyıla ve ilâhri. İrlandiya ealisiniñ aman-aman üç faizini müsülman ümmeti teşkil ete…

Bizler yegenim ile gümrük hanede vesiqalarımıznı resmiyleştirgen soñ, mühteşem halqara aeroport yanından yolavcılarnı taşığan yüksek eki qatlı avtobusğa mindik. Alla qısmet etse Conatan Svift*, Brem Stoker*, Oskar Uayld*, Ceyms Cöyis*, Bernard Şou*, Uilyam Betler Yeyts*, Semüel Bekket*… kibi cian edebiyatınıñ büyük sımaları doğğan-yaşağan şeerni, olarnıñ ayaq izleri qalğan soqaqlardan, caddelerden yürmek, olarnıñ köz nurları tüşken mühteşem binalarnı, qadimiy yadigârlıqlarnı seyir etmek iştaası ile Dublinge doğru yol aldıq.

Zaten, İrlandiya toprağı, hususan Dublin özüniñ edebiyat tarihı ile meşur bir şeerdir. Bu şeerde dünyaca belli sıra-sıra qalem ustaları – yazıcılar, şairler, romancılar, dramaturglar, edebiy tenqidçiler, stsenariyeciler… doğdılar, yaşadılar, icad ettiler. Edebiyat saasında Nobel mukâfatı laureatları oldular.

Men bu şahslar ile – olarnıñ icadı ile keçken XX-nci asırnıñ yetmişinci seneleri Taşkent Universiteti bilgi ocağı çerçivesinde tanış oldum.

Söz sırası bu yerde şunı da söylep keçmeli ki, o devirlerde bizim Universitette sabıq sovetler birliginiñ belli oquv yurtlarından, hususan MDU (MGU) muallimleri kelip, mahsus dersler alıp bardılar, meraqlı – mündericeli leksiyalar oqudılar. Mezkür intellektual şahslar cihan edebiyatı tarihını, bu cümleden İrlandiya edebiyatını negizinden bile turğanlar. Meraqlı yeri şunda ki, bu muallimler biz universitet talebeleri ile özlerini ğayet serbest, dostane – bir tamam musaviy tuta turğanlar…

Men şimdi avtobusnıñ ekinci qatına basamaqlardan köterilip, aşağıda birinci qatta dumen başında oturğan aydavcınıñ "başı töpesinde" – balaban camlar qarşısında yerleştim. Bu yerden çevre-çetni seyir etmek pek oñayıtlı. Er vaqıttakisi kibi, paynozü bulunmaqnı sevgen Ali ise, artımdaki oturğıçlardan birisine oturdı.

Deycegim, men etrafnı, nizamlı – baqımlı tüm-tüz keniş yollarnı – dülber körünişlerni seyir etip kettim. Yol boyu – oturğan yerimden çevre-çetni em resimge tüşürdim, em de çekimge aldım…

Resimde: Qırım seyyahı (müellif) ve Liffi özeni (Dublin)

İrlandiya adasınıñ şarqiy sailindeki Liffi özeni ağızında (üstye) yerleşken Dublin şeeri, kendi tabiy manzarası ile meni bir tamam esir aldı. Bir yarım million ealisi olğan mezkür şeerde em eski, em de özüne has zemaneviy usulda qurulğan yüksek binalarnı körmek mümkün.

Aslı da, Dublin namı, "dubh" (irl. – siyah) ve "linn" (ingliz – tıynaq) sözleriniñ birikmesinden kelip çıqtı. Böylelikle, Dublin – siyah tıynaq demektir. Dublin sözüniñ "say keçit yanındaki qasaba" degen başqa añlamı da bar.

Yolavcılarnı taşığan eki qatlı balaban avtobuslar ve artı üzülmegen çeşit markalı maşnalar ketken temiz caddeler, soqaqlar sanki dersiñ til ile yalanğan. Bunıñ meraqlı yeri daa şunda ki, caddelerniñ temizligine baqmadan, sers tozütar – pılesos maşnaları turmadan ep çalışaqtalar, öyle de temiz-pak soqaqlarğa toz qondurtmaylar. Bese-belli, bu da irland milletine has milliy hususiyetlerden biri olmalı…

Resimde: Dublin şeeri caddesi

Bundan ğayrı irlandlılarnıñ özüne has yemekleri mevcut. Qartop, sebze, aşlıq (zernovıye), süt mahsulatları irland aşhanesiniñ esas terkibi.

Dublinde çalışqan bazı aşhaneler – kafeler şved sofrasını (furşetni) añdıralar. Uzun-uzadiye sıralanıp tizilgen şingen ve qoyı yemekler, salatalar… boyu yürip, begengengen yemegiñni seçesiñ – tabaqqa yerleştiresiñ. Yemeklerniñ episi bir fiyatta. Eger de, yemekler sırasında yürmek istemeseñ, böyle alda ayaqçı seniñ hızmetiñde buluna.

Mezkür memlekette insan içün, hususan gençler içün bütün şarait mevcut demek mümkün.

Yemek müessiselerinden – kafelerden birisine kirgende, meraqlı bir şaraitniñ şaatı oldum. Birinci qatta daa demiçik añıp keçkenim kibi, sıralanıp tizilgen yemekler… Deycegim, aşıqqan müşteri şu yerde – birinci qatta da aşap çıqıp kete. Velâkin bizim kibi aşıqmağan müşteriler basamaqlardan ekinci qatqa çıqalar.

İşte şimdi men de yegenim ile beraber, tabaqlarımızğa yemeklerni tizip, yuqarığa köterildik.

Resimde: Qırım seyyahı (müellif) kafede (Dublin)

Mında, şeer caddesine baqqan balaban pencereden kirgen yarıq orta kölemli odanı aydınlatıp turmaqta. Divar bünda bir qaç divan yerleştirilgen. Divanlar qarşısında masalar. Ve aynı zamanda odanıñ ortasında – araları bol-sal eki-üç masa tura. Köşede ise , küzgü yanında el, savut yuvmağa çeşme… Deycegim, masalar başında yerleşip oturğan talebe gençlerniñ ekseriyet qısımı qarşılarındaki hatıra bilgisayarı (noutbuk) vastası ile ders yapmaqtalar. Öglerinde ise, qavaltı, savutlarda içimlikler ya da qave. Bazı gençler özara subetleşip oturalar.

İşte, ev müiti yaratılğan böyle müessisede üylelik yemegimizni yedik, ayaqçınıñ hızmetinden faydalanıp, onıñ iri savutlarda ketirgen qoqulı ve aynı zamanda lezetli qavesini içtik. Biraz raatlandıq.

Men şimdi mındaki nasıldır sırlı ve aynı zamanda bir tamam serbest müitke, talebelerniñ, gençlerniñ eşitilir-eşitilmez sakin seslerine diqqat eterek, közlerim ögünde gençlik – talebelik çağım canlandı. Ebet, menim yaşlığım ve al-azırda etrafımdaki yaşlıq arasında yer ile kök qadar farq bar. Daa doğrusı, kommunist durumı çerçivesinde keçip ketken menim sabıq gençligim ve al-azırda çevre-çetimdeki gençlik arasında deşetli uçurım olğanını añladım.

Bu da inkâr etilmeycek tarihiy aqiqat!..

Zaman ile adımlağan – yaşağan Dublin şeerinde kezinmek içün bayağı meraqlı yerler mevcut.

Meselâ, 1031 senesi tiklenilgen İsa ibadethanesi, 1191 senesi qurulğan Kerametli Patrik ibadethanesi, İngliz qralı İoann tarafından 1204 senesi qurulıp bitirilgen Dublin qalası kibi tarihiy mimarcılıq inşaatlarnı seyr etip, olardan maneviy teessuratlar alasıñ. Bundan ğayrı şeerdeki Feniks-bağçası, Dublin ayvanat bağı, İrlandiya Milliy Galereyası kibi yerlerni barıp körüvden ise, büyük zevq alğışında bulunasıñ…

Doğrusını söylesem, çevre-çeti suv ile sarılı musafirçen ülke – İrlandiya memleketi, bu cümleden Dublin şeeri biri birine ep eklenilip-uyğunlaşıp ketken özüniñ ğayet qadimiyligi ve aynı zamanda ğayet zemaneviyligi ile meni ep şaşmalatıp turdı. Albu ise, İrlandiya kendi keçmişi, bugüni ve yarını ile yaşağanınıñ açıq-aydın delilidir.

Bu da, aqiqat!..

Resimde: Qırım seyyahı (müellif) yegeni ile Dublin şeeri soqaqlarında (İrlandiya)

Alla qısmet etse, endi yolumız qadimiy İspaniyanıñ merkezi – Madrid şeerine.