Исметий намы иле, эдебят тарихында из къалдыргъан мезкюр шахс, къарарле XVIII-нджи юзйыллыкънынъ экинджи ярысында ве XIX-нджы асырнынъ биринджи ярысында яшап иджат этти. Шимдики ал, шаирнинъ аяты хусуста малюмат пек аз олса да, онынъ иджадий мирасындан бир – эки эсер сакъланылып къалынды. Исметийнинъ «Кефе дестаны» ве «Озу дестаны» серлевалы поэмалары иште демичик сёйленильген фикиримизге исбат ола билир.

Мезкюр эсерлернинъ бедий джеэттен пек юксек севиеде язылгъаныны козь огюне алсакъ, оларнынъ муэллифи Исметий, кенди девирининъ буюк сымасы олгъаныны тасдыкълай.

Исметий озюнинъ «Озу дестаны» эсеринде, Тюркие ве Русие арасындаки дженкни – Озу* къальэси орталыкъларындаки тарихий дженкявер вакъиаларны тасвирлей (1787 – 1792). Мезкюр поэма, бесе-белли, дженкнинъ даа тазелигинде, яъни XVIII-нджи юзйыллыкънынъ сонъларында яратылса керек.

«Кефе дестаны» намында эсер исе, не заман язылгъаны белли олмаса да, лякин, тек бир шейни ич бир шубесиз сёйлемек мумкюн ки, бу поэма Русие Къырымны басып алгъан сонъ, яъни 1783 сенесинден сонъра язылды. Эсернинъ мундериджеси де, айны шу фикирни тадыкълай. Базы тедкъикъатчылар, Исметий озюнинъ дестаныны 1813 – 1814 сенелери яратты дейлер. Эбет, араштырыджыларнынъ бойле фикир юрютювлеринде мантыкъ бар. Чюнки 1913 – 1914 сенелери Къырымда веба* хасталыгъы дагъыла. Исметийнинъ дестанында да иште шу девир акс олуна деген фикир догъа.

«Кефе дестаны»нда чар акимиети къырым халкъыны истисмар эткенлери ве бунынъ акъибетинде Ешиль ярымадасында веба хасталыгъынынъ даркъалгъаны тасвирлениле. Эсерни окъугъанда анълашыла ки, бу дешетли хасталыкъ Кефе орталыгъында зиядесиле дагъыла. Веба, къыскъа бир вакъыт ичерисинде, Кефенинъ бутюн маллелерини къаврап ала. Нетиджеде пек чокъ адам къырыла. Бу фаджиа, эсерде тавсилятлы икяе этиле.

Дестандан анълашыла ки, веба чокъ дагъылмамазлыгъы ичюн Кефенинъ чешит кошелерине – маллелерине бекчилер-къаравуллар къойыла. Олар тыштан шеэрге кимсени кирсетмейлер ве кимсени де шеэрден чыкъармайлар.

Исметий кенди поэмасында тасвирлегенине коре, экимлер биле халкъкъа – хасталаргъа кереги киби хызметте булунмайлар, озь мукъаддес борджларыны одемейлер, яъни тедавийлемеге истемейлер. Бундан гъайры карантинге къапатылгъан эалиге жандармлернинъ мунасебетлери пек осал олгъаны анълашыла. Карантин коменданты бу фаджианынъ огюни алмакъ ичюн ич бир чарелер корьмегени де белли ола ве иляхре…

Эм «Озу дестаны» иле, эм де «Кефе дестаны» иле таныш олуп баргъанда, окъуйыджы шойле бир мантыкъий фикирге келип чыкъа ки, догъмуш Къырымнынъ ве къырым халкъынынъ садыкъ эвляды олгъан Исметий, кенди эсерлеринде семетдешлерининъ агъыр вазиетлерини, оларнынъ дуйгъуларыны, тюшюнджелерини акс эттирмеге тырышты. Башкъаджа сёйлейджек олсакъ, Исметийнинъ юреги эр вакъыт ве эр ерде догъмуш къырым халкъынынъ набызы иле аэнкдеш чылышты. Албу исе, Ешиль ярымаданынъ – Къырымнынъ эвлядына хас миллий чизгидир. Бу да инкяр этильмейджек акъикъат!

____________________

*Озу къальэси – крепость Очаков

*веба – чума