İsmetiy namı ile, edebât tarihında iz qaldırğan mezkür şahs, qararle XVIII -nci yüzyıllıqnıñ ekinci yarısında ve XIX-ncı asırnıñ birinci yarısında yaşap icat etti. Şimdiki al, şairniñ ayatı hususta malümat pek az olsa da, onıñ icadiy mirasından bir – eki eser saqlanılıp qalındı. İsmetiyniñ "Kefe destanı" ve "Ozu destanı" serlevalı poemaları işte demiçik söylenilgen fikirimizge isbat ola bilir.

Mezkür eserlerniñ bediy ceetten pek yüksek seviyede yazılğanını köz ögüne alsaq, olarnıñ müellifi İsmetiy, kendi deviriniñ büyük sıması olğanını tasdıqlay.

İsmetiy özüniñ "Ozu destanı" eserinde, Türkiye ve Rusiye arasındaki cenkni – Ozu* qalesi ortalıqlarındaki tarihiy cenkâver vaqialarnı tasvirley (1787 – 1792). Mezkür poema, bese-belli, cenkniñ daa tazeliginde, yani XVIII-nci yüzyıllıqnıñ soñlarında yaratılsa kerek.

"Kefe destanı" namında eser ise, ne zaman yazılğanı belli olmasa da, lâkin, tek bir şeyni iç bir şübesiz söylemek mümkün ki, bu poema Rusiye Qırımnı basıp alğan soñ, yani 1783 senesinden soñra yazıldı. Eserniñ mündericesi de, aynı şu fikirni tadıqlay. Bazı tedqiqatçılar, İsmetiy özüniñ destanını 1813 – 1814 seneleri yarattı deyler. Ebet, araştırıcılarnıñ böyle fikir yürütüvlerinde mantıq bar. Çünki 1913 – 1914 seneleri Qırımda veba* hastalığı dağıla. İsmetiyniñ destanında da işte şu devir aks oluna degen fikir doğa.

"Kefe destanı"nda çar akimiyeti qırım halqını istismar etkenleri ve bunıñ aqibetinde Yeşil yarımadasında veba hastalığınıñ darqalğanı tasvirlenile. Eserni oquğanda añlaşıla ki, bu deşetli hastalıq Kefe ortalığında ziyadesile dağıla. Veba, qısqa bir vaqıt içerisinde, Kefeniñ bütün mallelerini qavrap ala. Neticede pek çoq adam qırıla. Bu facia, eserde tavsilâtlı ikâye etile.

Destandan añlaşıla ki, veba çoq dağılmamazlığı içün Kefeniñ çeşit köşelerine – mallelerine bekçiler-qaravullar qoyıla. Olar tıştan şeerge kimseni kirsetmeyler ve kimseni de şeerden çıqarmaylar.

İsmetiy kendi poemasında tasvirlegenine köre, ekimler bile halqqa – hastalarğa keregi kibi hızmette bulunmaylar, öz muqaddes borclarını ödemeyler, yani tedaviylemege istemeyler. Bundan ğayrı karantinge qapatılğan ealige jandarmlerniñ munasebetleri pek osal olğanı añlaşıla. Karantin komendantı bu facianıñ ögüni almaq içün iç bir çareler körmegeni de belli ola ve ilâhre…

Em "Ozu destanı" ile, em de "Kefe destanı" ile tanış olup barğanda, oquyıcı şöyle bir mantıqiy fikirge kelip çıqa ki, doğmuş Qırımnıñ ve qırım halqınıñ sadıq evlâdı olğan İsmetiy, kendi eserlerinde semetdeşleriniñ ağır vaziyetlerini, olarnıñ duyğularını, tüşüncelerini aks ettirmege tırıştı. Başqaca söyleycek olsaq, İsmetiyniñ yüregi er vaqıt ve er yerde doğmuş qırım halqınıñ nabızı ile aenkdeş çılıştı. Albu ise, Yeşil yarımadanıñ – Qırımnıñ evlâdına has milliy çizgidir. Bu da inkâr etilmeycek aqiqat!

____________________

*Ozu qalesi – krepost Oçakov

*veba – çuma