Sudaq... Qırım sailleriniñ eñ güzel köylerinden biridir. Eñ eski devirlerde ve hanlar zamanında bu yerni kezgen seyaatçılar öz eserlerinde Sudaqnıñ saillerini, limanını, bağlarını ve bağçalarınıñ dülberligini maqtap bitirealmay ediler. Sudaq, er devirde, er mevsimde daima güzelligini saqlağan bir yerdir... Bu yerniñ güzelliginde de bir başqalıq bar. Otlarınıñ, çeçekleriniñ, köbelekleriniñ renklerindeki canlılıq, insanlarınıñ, ayvanlarınıñ seslerindeki aenk ve yımşaqlıq tekrarsızdır.

Sudaq kibi, sudaqlılar da pek eski devirlerden berli doğrulıqları, çalışqanlıqları ve yigitliklerinen tanılğanlar. Qırımnıñ meşur gemiceleri, kapitanları Sudaqtan çıqqanlar. Qara deñizniñ qorqunçlı furtunaları ile küreşe-küreşe yetişken Sudaqnıñ sağlam müçeli gençleri, sadece, vucut baqımından çevik ve atik degil, amma ruh baqımından sağlam ve merdane ediler. İnce, uzun boylu ve dülber çereli olğan sudaqlılar alçaqgöñüllikleri, az laqırdı etüvleri, eyilikke sıñırsız eyilik isleri, dostluqqa ziyade sadaqatlarınen tanılğanları kibi, olarnıñ aqlarını, hususan şereflerini alçaltqanlarğa qarşı amansız ve merhametsiz olğanları da meşurdır... O yerler Qırımda qavğa esnasında pıçaq qullanılğan yer sayıladır. Olarnıñ başında Sudaq tura. Bir zamanlar sudaqlılarnıñ pıçaqları ve olarnı qullanuvdaki ustalıqları da masal kibi, qorqunçlı vaqialar kibi añlatıla edi... Böyle qanlı adiseler sıq olmay edi.

Bu yerniñ halqı ruhen qavğacı degil edi. Sudaq nasıl senede bir qaç kere qorqunçlı furtunalar ile sarsılğan olsa, sudaqlılarnıñ közleriniñ qararması, qan basması da böyle az ola edi. Belli olğan bir noqta bar ise, o da yurdumıznı sarsıtqan er furtunanıñ yüksele-yüksele, qabara-qabara soñunda Sudaqnıñ qayalarına kelip çarpınuvı ve bu yerde parçalanuvı edi... Ruhlarını Sudaqnıñ güzelliginen, raatlığınen, neşesinen beslegen ve bunı tabiy körgen, bunıñ böyle qalmasını aqlı olaraq qabul etken Sudaq büyük bir incelik ve asabiyetle qarşılay edi. Böyle vaqialarda sudaqlılar can-yürekten urulğan kibi atılırlar... Birden coşar, bütün quvetlerini toplar, ruhlarınıñ soñsız qızğınlığı ile taşarlar... Bunıñ içün de sudaqlılarğa Qırımnıñ deñiz ruhlı evlâtları demek doğru olur. Olarnıñ deñizge çıqmağanları, furtunalarnen boy ölçeşmegenleri dahi, deñizniñ qudretini, sertligini ruhlarında yaşatırlar... Ruzgârlar deñizniñ şidettini nasıl attırsa, dalğalarını qurturtsa, zulum ve aqsızlıqlar da sudaqlılarnıñ daima duşmanğa ücümlerine sebep olur.

Er ruzgârda deñiz nasıl quvetke nisbeten tesir cevabını berse, sudaqlılarnıñ aqlarına, şereflerine qarşı tecavuz da olarğa öyle tesir eter... Olar da, deñiz kibi, er bir tecavuznı cevapsız qaldırmaylar...

Sudaqnıñ büyük mezarlığı köy kenarındaki yüksek töpelerdedir. Bu yerde, deñizge baqqan bir töpeçikniñ üstünde, etrafı yüksek selbilernen sarılğan, yeşil parmaqlı bir qabir bar. Bu qabirniñ taşında: "Qurban Nur Bikeniñ ruhuna Fatiha" dep yazılğan. Vu qabirni sudaqlılar ve dört bir taraftan kelgenler ziyaret eteler... Mezar taşındaki bu "Qurban" sözi Qurtvelini ziyade meraqlandırdı. Nur Bike niçün qurban ketken, neniñ qurbanı olğan?.. Qurtveli bu suallerniñ cevabını uzun yıllar araştırdı, Sudaq etraflarında çoq aytılğan "Emine" türküsi ve ihtiyar Seitbilâl ağanıñ oña añlatqanları ve bazı eyi tesadüfler bu meseleni aydınlata. Biz bu şeyler üzerinde toqtap oturmadan, doğrudan doğru ikâyege keçecekmiz...

Nur Bike Qırımnıñ eñ namlı gemicilerinden Âya Reisniñ (kapitannıñ) qızı edi. Qırım hanlığınıñ soñki zamanlarında Âya Reis qızını, qudretli bir gemici olğanı kibi, temiz ruhlu bir deliqanlı Abdıramaz (Qorqmaz) Memetke bere. Memet yaşlığından berli deñizlerde dolaşa, deñizlerniñ furtunalarınen küreşerek, quvetli, cesaretli ve basıq bir deñizci olaraq yetişe. Özüne "Qorqmaz" lağabını berdirgen büyük adise aqqında bu yerde qısqadan ikâye etecekmiz.

Âya Reis ayatınıñ bu qorqunçlı vaqiasında yaş Memetniñ köstergen cesaretine ve basıqlığına o qadar şaşa ki, oña bu lağapnı bere.

… Künler, aftalar boyu Âya Reisni beklegen sudaqlılar niayet furtunalı bir qış kününde onıñ quturgan deñiz üstünde yaralı bir quş kibi çapalana-çapalana kelgen direkli gemisini köreler. Bir qaç saattan soñ Sudaq limanına kirgen gemide ayaqta turğan, qırıq dümeni ve qırıq direklerge bağlanğan yelkenlerni qullanğan tek bir adam buluna edi... İşniñ şaşılacaq tarafı, onıñ da bacağından yaralı olğan edi...

Âya Reis bitken bir alda edi ve zornen nefes ala edi... Canlı yeri yalıñız közleri edi... Gemicilerniñ bir qaç şeit olğan, digerleri yaralanğan, uzun vakıt deñizde aç qalğanlarından bitken ve bayğun bir alğa kelgenler... Tek Memet cesaretini ve basıqlığını coymağan ve niayet gemini Sudaq limanına soqa bilgen. İşte bu yerde, bütün köy halqınıñ özlerini qarşılamaq içün toplanğan bu limanda er kesniñ közü ögünde Âya Reis Memetni quçaqlay, közlerinden öpe ve oña: "Qorqmaz Memet, yalıñız ayatımıznen degil, adımıznen, namımıznen de saña borclımız!" degen.

Âya Reisniñ bu seferi de bir qaç adamnı İstanbulğa yetiştirmek içün yapılğan edi... Bu vaqia Devlet Geraynıñ hanlığı, Şain Geraynıñ qomandanlığı zamanına doğru kele. Yurtnıñ kelecegini tüşüngenlerden bazılarını ruslarnıñ ayın-oyunları ve Şain Geraynıñ areketleri qorquzalar. Bu sebepten bu adamlar vaziyetni bir an evel İstanbulğa bildirmege qarar bereler, Âya Reis olarnı İstanbulğa yetiştire, keri qaytqanda künler boyu furtunalarnen çarpışa, soñundan eki rus gemisiniñ ücümine oğray. Yorğun ve mecalsız olğanlarına baqmadan, ruslarnen arslanlar kibi dögüşeler, em özlerini, em gemilerini qurtararaq, yurtlarına qavuşalar...

Qırım deñizcileri deñizde ölgenlerni, hususan şeit ketkenlerni deñizge atmay ediler. Evelki devirlerden berli qırımlar deñizde ölgenlerni, boğulğanlarnı bahıtsız insan saya, olarnı acıy ediler. Bir zamanlar mezarı ğayıp oluvnı, mezarsız qaluvnı büyük bir felâket diye tabirley ediler. Bu sebepten de, Âya Reisniñ gemisinde şeit ölgenlerni de Sudaqqa ketirdiler. Halq olarnı coşqun tekbirlernen ve tazim ile omuzlarında ve ellerinde köterip, mezarlıqqa alıp bardılar, yan-yanaşa kömdiler… Nur Bikeniñ mezarı yanındaki yüksek selbiler de o künlerde şeitlerniñ mezarları etrafına saçılğan. Sudaqlılar mezarlıqtaki bu şeitler köşesini unutmamaq içün Nur Bikeni de o yerge kömeler...

Âya Reisniñ Memetke yalıñız "Qorqmaz" lağabını degil, güzel qızı Nur Bikeni de berdirgen bu vaqianıñ bütün tafsilâtını çoq nesillerge seylediler. Qorqmaz Memet de, Âya Reis kibi, yıllar devamında qısmetini deñizden aradı... Yıllar devamında gemisini Qara deñizde dolaştırdı... Onıñ da başından, hususan Qırım hanlığınıñ yıqıluvı devirinde çoq qanlı vaqialar keçti. Nur Bike böyle ayatqa alışqan edi. Onıñ içün de ayatnıñ şerefi ve şevqı bu furtunalarnıñ şiddeti, davalarnıñ deşetinen ölçevli edi.

1783-te Qırım hanlığınıñ yıqıluvı, ruslarnıñ Qırımnıñ er tarafına yayıluvları, er köşede yüzlerce ve biñlerce semetdeşlerimizniñ yurt ve aqiqat oğrunda can berüvi er yerde belli oldı. Bu arada Sudaqnıñ yigit evlâtlarınıñ közleri Qorqmaz Memetke çevirile ve ümütler oña bağlana. Areketke keçmek istegenler onıñ etrafında toplanalar...

Bir qaç yüz adamlıq quvetinen yaylâlarnı aşqan Qorqmaznıñ Bağçasaraydaki rus quvetlerine yapqan ücümi ve bir qaç yıl devamında dağlarda bulunaraq, ruslarğa qarşı yapqan devamlı basqınları artıq tillerde destan ola. Niayet onıñ bir qaç arqadaşınen birlikte Akmescidke ketip, ruslarnıñ silâ ve tophanesini patlatqanı ve o yerden qaçarken, qazaq atlıları tarafından sarılıp, şeit etilgenini Qırımda bilmegen yoq edi.

Bu büyük matem Nur Bikeniñ ayatını yıqıp olamadı. Onıñ yüregi babasınıñ ve hocasınıñ şerefli ayatlarından, qaramanlıqlarından alğan büyük eyecanlarnen çelikleşti... O, matemlerini, kederlerini yüregine köme bilgen, közyaşlarını içine aqıta bilgen quvetli insanlardan ola... Ayatqa cesaretle baqa, büyümekte olğan evlâtlarına yigitlikniñ ve qaramanlıqnıñ yüksekligini añlatmağa areket ete. Ocaq başında etrafını sarğan üç balasına ve olarnıñ eñ büyügi olğan Eminege babasınıñ ve hocasınıñ maceralarını bütün tafsilâtlarınen añlata edi... Balalar yalıñız analarından degil, aqrabalarından, atta bütün köy ihtiyarlarından ve yaşlarından bu ikâyeni qaç kereler diñlegen ediler. Köyde er kes olarnı sevginen ohşay ve sevindirmege ıntıla edi... Yıllar keçe, yurtnıñ er tarafı ruslarnen sarıla, Sudaqta devamlı uruşlar devam ete edi... Emine de, tıpqı anası kibi, güzelliginen añılıp başladı... Onıñ ince, uzun boyu, qara, canlı közleri, pempe yüzü, uzun saçları güzellikke misal olaraq añıla edi...

Ruslar Qırım hanlığını yıqqanına yigirmi beş yıl olğan edi. Er yer qandan, ateşten keçirildi, halq qorquzılğan edi... Qırım dağlarında, atta Çatırdağda bile, Qırımnıñ batır evlâtlarından pek azı qaldı... Er kes kederge boyun egdi... Bütün başlar egildi, sesler qısıldı... Ruslar artıq er tarafta şeñ ve serbest keze, rus askerleri ve ofitserleri öz başlarına da dolaşa bile ediler.

Qırımda yalıñız bir köşe bar edi ki, ruslar alâ daa o yerde büyük miqdarda asker bulundıra ve eñ qorqunçlı canavarlıklarınen halqnı ezmege areket ete ediler. Bu yerge ketirilgen ofitserlerge keniş vekâletler berilgen, asqanları asqan, keskenleri kesken edi. Bu yer — Sudaq edi.

Yigirmi beş yıldır ki, Sudaq sailleri nice vaqialarğa şaat oldı. Bu yerlerden etrafqa bir çoq namlı yaş dağılğan ve bir daa güzel yuvalarına qaytıp kelmegenler. Bütün bularnı degil, ikâyelerni söylemek, sayıp keçmek bile müşküldir. Ölü, ruzgârsız, durğun deñizlerde gemilerniñ taş kesilip qalmasını körmek sudaqlılar içün nasıl bir büyük yanıq olsa, duşman ögünde sessiz ve başı toben turmaq olar içün o qadar yanıq edi... Olarnıñ gemilerine ruzgârlar, furtunalar nasıl ayat, surat ve canlılıq berse, zulumğa ve aqsızlıqqa qarşı isyandan da sudaqlılarnıñ ruhları öyle ayat ve quvet ala edi... Bu qorqunçlı devirde er duşmanlıqqa ve basqınğa qarşı ruhlarını qanatlandırdılar… İç bir zulumnı cevapsız qaldırmadılar, ayatlarını feda eterek, duşmanlarnen boğazlaştılar. Bu yıllarda, bütün sudaqlılarnıñ degil, Sudaqnıñ başından keçkenlerni bile saymaq qıyın...

Biz Qurtveliniñ bu devirdeki Sudaqnıñ qaramanlıqlarına dair yazılarından yalıñız Nur Bikeniñ ikâyesini yazacaqmız. Bir qadınnıñ zulumğa isyan etken ruhundan qudretni kösterüvi ceetinden biz bunı lâyıq tanıdıq.

Nur Bike Sudaqnıñ başından keçken bütün sarsıntılarğa ve atta qanlı çarpışmalarğa da qoşuldı. Er angi bir qabaat sebebinen yaqalanğan, elleri bağlı olaraq atlı rus askerlerniñ ögünde Aqmescid ceza idarelerine yollanılğan ihtiyarlarnı aşayt ve kiyimnen teminlegen qadınlarnıñ ögünde daima o buluna edi. Hususan köy boşağan, erkekler dağlarğa çekilgenden soñ onıñ hızmeti daa çoqlaştı ve vazifeleri arttı... Onıñ geceleri aman-aman yuqusız keçe edi. Köyde bir köpek biraz ziyadece avuldasa, saatlerce etrafnı diñley edi. Rus askerlerinden bir qaçınıñ köyde dolaşqanını duyğance, işini-gucuni bıraqır, olarnı közeterdi. Dağlardan gizlice engenlerniñ bir çoqu onıñ evinde gizlene, köyde olıp keçkenlerni ondan añlay, onıñ vastasınen körüşmek istegenlerinen körüşe, ihtiyaclarını temin ete, kene geceniñ qaranlığına qarışıp, dağlarğa yollana ediler.

Sudaq ruslarnıñ hususan silâ ve qaçaq aramağa başlamalarını yerinden qıbırdattı. Bu yerde bir çoq çarpışmalar ola, evler yaqıla ve bir çoq qartlar yaqalanaraq sürüleler. Artıq köyde erkek qalmağan kibi edi. Bu sebepten silâ qıdırmaq nafile edi. Qaçaqlarnıñ köyge kelüvleri de duyulmay. Köyniñ yaşayışı bir derece sırasında edi. Aftalar, aylar adisesiz keçe, halq artıq ruslarnıñ bar ekenini bile unutmaq üzre edi.

Künlerniñ birinde vaziyet birden deñişti. Köyniñ avası yañıdan qararmağa başladı. Sanki taqdir Qırımnıñ yigirmi yıllıq esirliginiñ accısını sudaqlılarğa yañıdan tattırmaq istedi... Rus askerleri başlarında sarhoş bir ofitser turğan alda, yañıdan silâ aramaq manaçığınen evlerge kirip başladılar... İvanov adındaki ofitserniñ Sudaqqa kelüvi köyniñ bütün ayatını ast-üst etti. Siñirler kene kerildi, ümütler kene uçtı, qorqulı ruyalar kene sıqlaştı... Er kes kene bir furtunanıñ qopacağını sezip başladı. İç kimse raat yuqlap olamay, er kes ayaqta. Hususan Nur Bikeniñ geceleri kündüz oldı.

İvanov köyni sıq-sıq dolaşa, er kuñ askerlerinen köy soqaqlarında bir qaç kere körüne... Artıq çeşmelerde çamaşır tepken qızlar da onı körer-körmez evlerine qaça, bağğa, bagçağa ketkenlerde toplu olaraq ketip-kelmege diqqat ete ediler. Sudaqnıñ meşur şarabı İvanovnıñ ve askerlerniñ başını büs-bütün aylandıra. Sudaq qadınlarınıñ güzelligi onıñ qanını qaynata edi. Saip olğan sıñırsız uquqlarına bazanaraq er bir istegenini yapacaq belley ve deyerli özüni bu yerniñ fatihi saya edi... O da qırımlarda ilvan altını olğanını ögrene. Artıq eñ ufaq bir manaçıqnen halqqa ceza kese ve bu cezaları bir-eki saatlik mühlet içinde em de altınnen ödetile edi. Köyde qalğan bir-eki ihtiyar erkek ve qadın: "Canğa kelecek malğa kelsin!" diyerek, altınlarını bere ve bir belâ çıqmasınıñ ögüni almağa areket ete edi...

Ziynet altını altın olğan içün degil, yaşlıqnıñ, güzellikniñ, neşeniñ, sevginiñ belgisi olğanı içün qıymetli edi. Er altın İvanovğa berilgende bir Qırım qızınıñ boynu büküle edi. Artıq, güzellikni, süsni, sevgini tüşüngen yaş qızlar degil, balalar bile felâketni añlay ve zulumnı közlerinen köreler. Bu sebepten de, bu yaş qızlarda közyaşlarını yüreklerine aqıta, altınlarnıñ berilüvine razı ola ediler...

Taqdir tedbirnen deñiştirilmedi... Mal, altın ve çıdamlılıq kederniñ ögüne keçalmadı. Qorqulı ruyalarnıñ eyilikke yoraluvı fayda bermedi. Olacaqqa çare tapılmadı. İvanovnıñ sarhoşlığı artqan sayın deliligi de arttı. Faqat bir sarhoş qafanıñ Sudaqnıñ sarp qayalarına çarpıp dağılacağı belli edi...

Sudaq tabiat güzelliginiñ eñ yüksek noqtasına mayıs ayında çıqa. Bu mevsim tereklerniñ, çeçeklerniñ ve otlarnıñ renk, canlılıq ceetinden közge eñ hoş körüngen mevsimdir. Quşlarnıñ ötüşlerinde, suvlarnıñ şırıltılarında, deñiz renkiniñ çeşitliginde, ruzgârlarınıñ, dağlarınıñ iñiltilerinde, er şeyinde bir başqa güzellik ve tazelik ola...

Mayısnıñ sıcaq ve küneşli bir kününde Sudaqnıñ güzellikte, canlılıqta, terbiye ve aqıllılıqta eşsiz bir qızı olğan Emine evleriniñ ögündeki çeşme başında çamaşır tepe. Hazin ve hafif bir sesnen: "Bu dünyada üç nesneden qorqarım... Bir ayrılıq, bir yoqsuzlıq, bir ölüm..." türküsini yırlay edi.

Kim bilsin, belki o da hayalında yaşayatqan bir gençni tüşünedir, onıñ ayrılığınıñ yanığını çekedir. Onıñ qalbiniñ de sevmege, saadetke ve neşege aqqı bar ebet. Belki o sevgen yaş da dağlarda bulunadır, duşmanğa yapılğan ücümlerde o da iştirak etedir. Bu zavallılarnıñ ayırılıqlarınen ölümleriniñ quçaqlaşqanları ne qadar tabiy edi. Olardan bir qaçı qurban ketti... O devirde duşmanğa ücüm etkenler ğalip olmaq, yaşamaq içün degil, aqiqat intiqamı oğrunda ölümge atıla ediler. Olar yurtlarınıñ qara taliyini deñiştirip olamaycaqlarını bile, faqat, öz taqdirlerini öz iradelerile çezmege areket ete ediler...

Emineniñ de yüregindeki ayrılıqnı çezici bir şey olmaması mümkün degil edi... Belki bu sebepten onıñ sesi sönük ve qaar-qasevetniñ bir iradesi şekilinde yüksele edi... Emine çamaşır çayqavnen meşğul eken, hayalğa dalğan edi... Anası da qomşularındaki hastanıñ başında buluna edi. Tamam bu vaqıtta İvanov, yanında bir qaç asker bulunğanı alda, çeşme yanına kele ve biraz avlaqta toqtap Emineniñ yanıqlı türküsini ve onıñ güzelligini seyir ete. Niayet, yavaş-yavaş ayaqlarınıñ ucuna basaraq, ilerilegen İvanov birden Emineni quçaqladı. Emine tekmil şaştı. Faqat, furtunalar kibi sert, dalğalar kibi eyecanlı bu deñiz evlâdı deral küçlü silkindi... Ve İvanovnıñ yüzüne quvetli bir şamar yandırdı ve İvanovnıñ qollarından qurtularaq, bir quş tezliginde qaçmağa başladı. Bu arada rus askerleri Emineniñ etrafını deral sararaq, yaqaladılar ve onı zornen süyreklemege başladılar. Emine feryad kötere, yardım istey...

Zavallı Nur Bike qızınıñ accı sesini duyğanınen yürekten uruldı ve eline keçken bir ötmek kesken pıçaqnen soqaqqa fırladı, taşlar ve endekler üstünden bir anda uçaraq keçti ve qızını süyreklemekte olğan askerlerniñ üstüne şiddetle atıldı ve askerlerden birisi bir pıçaq darbesinen yerge yuvarlandı. Bu esnada bir tapanca patladı ve zavallı Nur Bike İvanovnıñ qurşunınen al qanlar içinde yerge yıqıldı.

Bu silâ sesi ve bu vaqia bütün köyni deral ayaqqa tursattı. Bütün qartlar ve qadınlar vaqia yüz bergen yerge toplandılar... Olup keçkenni öz közlerinen kördiler... Er kes qurban Nur Bike içün ağlay, er kesniñ qalbi Emineni qurtarmaq içün çapalana...

Nur Bikeniñ cenazesini eller üstünde kötererek, ümütnen, sevinçnen, saadetnen yaşağan ve bir çoq felâketlerge köküs kergen yuvasına ketirdiler. Onı bir çoq yıllar evel de, bu cemaat bayğun bir alda, kene elleri üstünde bu yerge ketirgen ediler. Bizde gemicilikni temelinden yıqmaq istegen ruslar o zaman ellerine keçken gemilerni yaqa ediler. Nur Bike babasınıñ gemisini yaqmaq istegenlerge ücüm ete, yaralana, bayıla… Şimdi ise, namusını qorçalav oğrunda şeit oldı ve onıñ dülber közleri bir daa yuvasını köralmaycaq kibi qapandı. Artıq, onıñ cesaret, fazilet ve insaniyetlik çoqrağı olğan mubarek yüregi toqtadı. Artıq, onıñ daima özüni unutıp, halqı içün, aqiqat içün küreşken büyük ruhu uçtı ve yıllarnen ruyasında qavuşqan qaraman hocasınıñ, Qorqmaz Memetniñ ruhuna sarıldı.

Vaqiadan ancaq yarım saat keçken edi. Bütün halq aşağığa, rus askeri durağına doğru ilerilemege başladı. Rus askerleri azırlanğan, aqiqat ve namuslarını qurtarmaq içün ilerilegen halqnı bekley edi. Silâsız bala-çağa episine qarşı olğanlar cesaret ve şecaat kösterecekler. Qartlar sopalarınıñ uclarına bağlanğan beyaz poşularnı titrek ellerinen sallayaraq ilerilemek istediler. Bu areketlerinen olar ruslarğa, uruşmaq içün toplanmağanlarını, bu maqsadnen kelmegenlerini añlatmaq istediler. Olarnıñ tüşünceleri rus ofitserine köz yaşlarınen ricada bulunmaq ve biraz altın berip, Emineni qurtarmaq edi.

Qadınlar, 15-16 yaşlarındaki gençler sabırsızlana ediler. Qartlarğa ürmetsizlik etip olamay, bu teşebbüsniñ neticesini bekley ediler. Biraz qırımca bilgen bir rus askeri, İvanovnıñ emirinen halqqa dağılmalarını ve qıznıñ rus ofitserini aqaretlegeni içün apske taşlanğanını ayttı. Qartlardan birisi, bir yaşnıñ acele olaraq atnen dağğa barıp, o yerdekilerge haber bermesini emir etti. Bu, halqqa ümüt bağladı. Er kes bu adiseniñ daa da büyüycegini añlayaraq, azırlanmağa başladı.

Bütün gece köy halqı yuqlap olamadı, er kesniñ yüregi er an artqan eyecanle çapalana, er kes sabanı sabırsızlıqnen bekley...

Sabağa yaqın köyge dağlardan yigirmiden ziyade silâlı yaşnıñ engeni haberi keldi. Er kesniñ qalbi ümütnen toldı. İntiqam saatı artıq çalacaq. Zavallı Nur Bikeniñ qanı, zavallı Emineniñ namusı qurtarılacaq.

Köyniñ aşağı kenarında elliden ziyade rus askeri bar edi. Olar bu yerde bir qaç evde yerleşken ediler. İvanovnıñ evi de bu yerde edi. Bu evlerden biri de muvaqqat apshane alına ketirilgen. Bütün halqnıñ yüregi o yerde apske alınğanı zan etilgen Emineni qurtarmaq oğrunda çapalana, er kes bir an evel o yerge kirilüvini bekley. Zavallı Emine ise, geceniñ qaranlığında bayğun ve bitken bir alda Aqmescidke ketirilmekte edi.

Saba ortalıq ağarır-ağarmaz dağdan tüşkenler ruslarnı sara, er taraftan ateş açalar. Taşlarnıñ artında saqlana-saqlana, bir taştan digerine birer-birer sıçrap ilerileyler. Ruslarnıñ bir qısımı evlerniñ pencerelerinden, bir qısımı da yaqın töpelerde, qayalarnıñ artında yerleşken alda, ateş açalar. Halqnıñ bir qısımı ruslar yerleşken töpelerniñ üstündeki yüksekliklerge çıqaraq, büyük qayalarnı töpeniñ kenarına yığdılar. Soñradan birden bu qayalarnı ruslarnıñ üstüne yuvarlatıp başladılar. Gürültini duyğan ve büyük qaya parçalarınıñ yuvarlanıp özlerine doğru kelgenini körgen ruslar şaşırdılar. Bu arada bizimkiler ögge atıldılar. Sudaqnıñ meşur pıçaqları da işke kirişti. Yarım saatke barmadan, ruslardan bir çoqu öldürildi, bir kısmı ağır yaralandı, digerleri de kaçtılar... Köy teren bir nefes aldı... Bundan soñra ne olsa-olsun Sudaq onı tüşünmey edi bile... Bütün cemaat tekbirlernen, elleri üstünde zavallı Nur Bikeni, aqiqatnıñ ve namusnıñ bu büyük qurbanını mezarlıqqa alıp kettiler ve şimdi yatqan töpege kömdiler... O yerden de bir çoq kimseler parlaq bir nurnıñ yükselgenini kördiler ve etrafını parmaqlıqnen qorudılar...

İşte, aşağıdaki "Emine" türküsini bir çoqları başqa bir sebepnen Baydarda ceryan etken bir vaqia sebebinden aytılğanını iddaa etse de, Qurtveli bu türküniñ bu facia ile bağlı olğanına inana ve ikâyesine ilâve ete:

Ebet "Emine" türküsi unutılmadı. Yalıñız Emineniñ mayor eline nasıl tüşkeni, yurdundan, ocağından nasıl ayırılğanı unutıldı. Güzel selbilernin tübündeki Qabrinde yatqan Nur Bikeniñ, Eminesiniñ namusını qurtarmaq içün nasıl şeit olğanı büs-bütün unutılıp ketti. Bu satırlardan soñra Qurtveli, bizde bu qadar büyük facialarnıñ neçün unutılğanını talil ete. Bunda medeniyetimizniñ, edebiyatımıznıñ büyük bir amil olğanını qayd ete. Biz onıñ bu çoq meraqlı tüşüncelerini de yazmaycaqmız, yalıñız onıñ bu baasınıñ eñ soñundaki cümlesini qayd etecekmiz:

"Dünyada eñ acınılacaq milletler, öz facialarını unutqanlardır!.."