Aqşam maali. İşlerimni bitirip, evge qayttım. Biraz yorulsam kerek, odamğa kirip divanğa uzandım. Başım ucundaki magnitofonnıñ dögmesine bastım. Enver Şerfedinovnıñ tılsımlı kemanesi sakin sesle yañğırap başladı. Odamnı mücizeli Qırım milliy avası sarıp aldı. Kozlerimni yumdım, diñlendim… Kemane fonunda "Yañı dünya" gazetası baş muarrir muavininiñ söylegenlerini hatırladım… Bugün universitette olğan qısqa subet arasında o maña: "Mayıs I-de "Lenin bayrağı" gazetasınıñ çıqqanına elli yıl tola, – dedi. – Gazetada çalışqan vaqıtlarıñda hatireñde siñip qalğan şeylerni – olsun yahşı taraftan, olsun yaramay taraftan, yazıp ber, basayıq…".

Enver Şerfedinov kemanesini ep sızlata… ep ağlata… Men ise, kemane nağmelerile beraber hayallar alğışındam.

… "Lenin bayrağı". Elli sene. Söz, Merkeziy Asiya sahralarında, daa doğrusı sovetler imperiyasınıñ türlü köşelerine sepilgen, Anasız – Vetansız, öksüz, zır-zıbıldaq qalğan qırımlınıñ yekâne milliy yemegi vazifesini eda etken "Lenin bayrağı" gazetası aqqında kete. Devir talabı ile o zamanı gazeta işte böyle adlandırılğan edi.

Şimdi kozlerim ögünden gazetada çalışqan yıllarım birer - birer kino tasması kibi keçip başladı. O "kinolevhalar" bitmez-tükenmez edi. Niayet, bu ucsuz-bucaqsız "kino tasmadan" yalıñız uç levhanı seçip almaq qararına keldim ve öyle de yaptım.

Özümni bilgenimden berli, evimizge başqa gezetalar sırasında muntazam sürette "Lenin bayrağı" da kelip çıqa edi. Atta orduda hızmet yapqan senelerimde bile, bazı da mezkür gazeta anda da barıp çıqqan vaqıtları oldu. Sebebi, evimizdekiler "Lenin bayrağı"ndan kimerde meraqlı saifelerni kesip alıp maña yollay ediler. Ordudan qaytıp kelgen soñ universitetniñ aqşam bölügine keçip, evden mustaqil – em çalışmaq, em de oqumaq istedim. Birincisini becerdim, aqşam bölügine avuştım. Endi işke kirmek kerek. Bu meselede, Cemal ağam maña "Lenin bayrağı" gazetasına barıp baqmamnı tevsiye etti. Tevsiyeni begendim. Sebebi, men Taşkente çıqqan "Pravda vostoka" gazetasında ve arbiy hızmette bulunğan yerimde – Moskva Arbiy Bölgeniñ "Krasnıy voin" gazetasında bir qaç haberçikler bastırğan edim. Velâkin ordu tecribesi olsa kerek, "razvedkağa" başta Fatime aptem ile tanış dostumız Mahbube hanımnı yolladım. Mahbube hanım meshetiyalı olup, ekevi de universitetniñ biologiya fakultetinde oquy ediler. Deycegim, olar baş muarrirniñ komandirovkada bulunğanını, o qaytıp kelgen soñ lafetilecek eken, dediler.

Aradan biraz vaqıt keçken soñra, Taşkentniñ Alişer Navoi soqağındaki aleketli ve aynı zamanda ücü-bucağı körünmegen binada yerleşken "Lenin bayrağı" muarririyetini kelip taptım. Kimdir baş muarrirniñ daa kelmegenini söyledi. Soñ kene ve kene keldim. Baş muarrir daa yoq. Nevbetteki kelüvimde qansıcaq bir hanım, (soñundan onıñ, ekinci cian cenkinden evel Qırım Milliy Gosdramteatroda çalışqan belli artist Meryem İbraimova olğanını añladım), menim boştan-boşqa kelip ketüvimni körüp raatsızlansa – acısa kerek, maña yanaştı da, nasıl işle kelgenimni soradı. Hanımğa maqsadımnı añlattım. O meni bir odağa alıp kirdi. Törde – masa başında çal saçlı adam elinde qalemi bir şey oqup otura. Hanım oña muracaat etti: "Yusuf ağa, mına bu oğlan endi qaç kerelerdir kelip-kelip kete. İşi bar eken." O şay dedi de, çıqıp ketti. İşte, men şimdi büyük edip, büyük bir insan sıfatında eşitken Yusuf Bolat qarşısında edim. Ğayet qansıcaq, nezaketli, insaniyetli, qırım halqınıñ büyük intellekti Yusuf Bolatnıñ suallerine cevap bermektem. Maña bu bir tüş kibi körüne edi…

Neyse de, şu künü Yusuf ağa maña baş muarrir Abselâm İslâmovnıñ Moskvadan qaytıp kelecek kününi söyledi ve böyle meselelerni o al etkenini añalattı.

Men Yusuf Bolatnıñ söylegen künü keldim…

Baş muarrir Abselâm İslâmovnıñ sinçikli ve aynı zamanda ğayet aqıllı em de merametli baqışları, yapqan munasebetleri meni bir kereden esir aldı. Bu zatı aliyleri, qırım halqınıñ daa bir büyük vekili – intellekti menimle bağlı işniñ bismillâsını gazetadan başladı, yani o ögüme "Lenin bayrağı"nı yaydırdı ve "oqu!" dedi. Oqudım. Soñ, imtiandan keçsem kerek: "Men seni kuryer vazifesine işke alam, - dedi. - Şimdiki al, başqa iş yoq". Soñ: "Razı olsañ şimdi ötdel kadrğa ketemiz", dep qoştı. Biraz çalışıp baqayım, kelişmese taşlap keterim degen fikir ile, razı oldum. Bundan soñ Abselâm ağa ile beraber soñu körünmegen daliz boyu yürip, Alişer Navoi caddesi betke çıqtıq. Yüksek basamaqlarnıñ ortasına – biraz kenişçe yerine kelgende: "Toqta, - dedi o. – Maşina bu yerge kelecek". Abselâm ağa bunı söylep yetiştirir-yetiştirmez, yanımızğa yap-yañı "Volga" maşinası kelip tars toqtadı.

Bizler maşinağa mingenimizle, o yerinden köçti. "Volga" yeşillikke bürüngen ve aynı zamanda bir sıra devlet memuriy binalar yerleşken keñ, dülber caddeden büyük suratle ketmekte. "Sañat Sarayı"ndan, Politehnika institutından, Soğlıq Saqlav Vezirliginden, taşqın Anhor özeninden, Lenin (şimdi Mustaqillik) meydanından keçip, sağğa buruldıq ve birazdan "Taşkent" musafirhanesi qaburğasından keçip Alişer Navoi adına opera ve balet teatro tarafından neşriyat binasına – kadrlar bölügine kirdik ve menim işke alınuvımnı resmiyleştirdik. Bu tarihiy vaqia 1974 senesi kuzde – noyabr 16-da olup keçti. Ebet, küryer vazifesinde pek az müddet – bir ay etraflarında bulundım. Vaqıt öttikçe, men biraz vaqıt korrekturada, soñra "Edebiyat ve sañat" bölüginde çalıştım.

Bölük müdiri Rustem Ali tatilde. Edebiyat ve sañat bölüginde paynozüm bir elyazma üzerinde baş yorutam. Bu vaqıt: "Aydı, Yusuf, yur!" degen ses eşitildi. Abdırap başımnı solğa – qapu taraf çevirdim ve Yusuf ağanıñ (Bolatnıñ) tebessümle maña baqqanını körüp, ordu askeri kibi bir kereden yerimden turdım ve: "Ne yerge?" dedim. "Aşqa", dedi o. Yusuf ağa meni aşqa davet etmey turğan, velâkin bugün, añlaşılmağan bir şey. Bese-belli Abselâm ağa Merkezkomğa ketse kerek. Böyle vaqıtta "horazğa da Suleyman paşa derler" degenleri kibi, Yusuf ağa da meni üyle yemegine çağırdı…

Bizler uzun-uzadiye dalizden keçip, ekinci qattaki aşhanege tüştik. Mahsus baş muarrirler ve baş muarrir muavinleri içün umumiy aş zalı yanında ayrı ufaq aş zalı da bar edi. Velâkin, Yusuf ağa bu imtiyaznı red etip, er vaqıt umumiy zalğa kire ve elinde tabağı nevbette tura edi. İşte şimdi de beraber tabaq alıp, nevbette turdıq. Nevbette bayağı adam bar edi. Bu arada Yusuf ağa maña hıtap etti: "Yusuf, eger de bizler şimdi oz toprağımızda olsaq edik, bu nevbette turğanlar qırımlılar olup, ana tilde lafetecek ediler!" - dedi elemli bir sesle.

Şu künü, üyle yemegine barıp qaytqanğa qadar Yusuf ağa ile çoq qonuştıq. Söz "Anife" ve "Sadaqat"tan başlap, ana tilimizniñ nasıl bir dülber, tatlı til olğanını, onıñ Qırım dağlarından aenkli ses ile aqqan çoqraq irmaqlarını añdırğanını ve doğmuş topraq ile bağlı bayağı bir levhalar söyledi…

1980 senesi, sentâbr küñlerinden biri. Yusuf Bolatnıñ ricası ile "Yıldız" mecmuasına barıp kelmek kerek oldu. "Yıldız" Aleksey Tolstoy soqağında yerleşken edi. Yusuf ağanıñ işi Şamil Alâdin ile bitmek kerek. Büyük medeniyet ve intellektual saibi Şamil ağa meni samimiyetle qarşıladı. İşni bitirgen soñ, ketmege tedariklendim. Şamil ağa meni toqtattı da terenden aldırıp edebiyat aqqında, "Yıldız" mecmuası hususta bayağı bir şeyler söyledi. Soñ, "Yıldız"da çalışmaqnı teklif etti. Men şaşmaladım. Çünki Şamil ağanı ğayet yüksek derecede bilgili, sade ve aynı zamanda büyük bir insan sıfatında tanığanım sebep, oña ne söyleycegimni bilmedim. Neyse de, Alla maña yardım etti. Men Şamil ağaya onıñle beraber jurnalda çalışmaq istegenimni, velâkin böyle bir tamam edebiyat ile bağlı yerde çalışıp olacağıma şübelengenimni añlattım. Ebet, ustaz, boşamadı. Meseleni añladım. "Öyle ise, Şamil ağa, maña bir elyazma – material beriñiz, men onı redaktirleyip ketireyim, işimni begenseñiz canqurban", - dedim. Fikirim Şamil ağanıñ göñüline otursa kerek, bir qaç küñden kirip keçmemni rica etti.

"Lenin bayrağı"na qaytıp keldim. Yusuf ağaya "esabat" berdim. Ustaz bir şeyler sezeklense kerek, "pek çoqqa kettiñ" dedi ve diqqatle çereme baqtı. Az-biraz subetleştik dedim de, lafnı başqa tarafqa burdım. Şamil ağanıñ teklifini gizledim.

Deycegim, añlaşqanımız kibi, Şamil ağadan yazuv maşinkasından yañı keçilgen büyük kölemde bir elyazmanı alıp, onı eki – uç küñde redaktirlep qaytardım. Ustaz redaktirlengen elyazmanı biraz saifeledi de, men saña neticesini bildiririm dedi…

Aradan neqadar vaqıt keçti, bilmeyim, Şamil ağa telefon açtı. Selâm-kelâmdan soñ doğrudan-doğru: "Men seni nesir eserleri bölügine müdir vazifesine alam, - dedi. – Kel, lafeteyik". O işte böyle dep, sağlıqlaştı.

Bardım. Bayağı lafettik. "Gazetadan yibermeseler, yardım eteyimmi?" dedi. Şamil ağanıñ yardımını red ettim. "Yıldız" idaresinden çıqıp, bayağı kezindim, tüşündim-taşındım… Soñ, niayet, "Yıldız" mecmuasında çalışmaq qararına keldim…

Çastıma, şu küñleri Yusuf ağa "Lenin bayrağı" muarririyetinde yoq edi. Yañlışmasam, o tatilde edi. Abselâm ağa ile ise, añlaşmaq maña biraz qolayca. Er alda menim içün öyle edi. Ariza yazıp, Abselâm ağanıñ uzurına kirdim. O er vaqıttakisi kibi, kene şaqa etip, maña bir şeyler söyledi. Soñra, bu nedir dep, menim uzatqan kâğıttaki yazılarnı oqup başlağanı kibi, yüzündeki şeñlik deral ğayıp oldu. Çırayını sıttı, meni babalarca qayğırğanını añlattı, söylendi. Çubuğını tutaştırdı. Kene ökelendi. Soñ meni kendi balası kibi korgenini – bilgenini bildirdi ve ilâhre… ve ilâhre… Bir sözle söylegende, meni işten boşatmağa mıtlaqa istemey edi. Men bir şeyler añlatmaq isteyim, velâkin faydasız. Niayet, Abselâm ağa baqtı-kordi iç bir şey çıqarıp olamaycaq, yani meni toqtatıp olamaycaq. O bunı yahşı añladı ve redkollegiya azaları olsa kerek, bir qaç adamnı topladı. Maña ise, qabulhanege çıqıp tur, dedi. Bir qaç daqqadan episi Abselâm ağanıñ kabinetinden çıqtılar. Bundan soñ Abselâm ağa meni çağırıp, kene söylene-söylene arizamğa imza çekti ve: "Yusuf (Yusuf Bolat – Yu.A.) kelse işimiz bar!" - dep qoşup qoydı.

Yusuf ağa tatilden qaytıp kelgen soñ körüşkende o maña: "Sen anda çalışmaq kereksiñ… Lâkin daa erte edi, biraz aşıqtıñ!" - dedi ciddiy ve aynı zamanda dostane sesle.

Böylelikle, "Lenin bayrağı" gazetasında ögrengenlerim "Yıldız"da büyük faydası oldu. Başqaca aytacaq olsam, "Lenin bayrağı"nda alğan talimim alâ bugün oz meyvasını bermekte. Ve niayet, sözümniñ soñunda söylemek isteyim ki, "Lenin bayrağı" gazetası özüniñ Qara deñiz yalısından biñlerle kilometr mesafede bulunğanına baqmadan, o bütün vaqıt Qırım yüregile, Qırım nabızı ile aenkdeş olup keldi. Sovetler imperiyasında, onıñ şiddetli totalitar rejimi astında Merkeziy Asiya sahralarında Qırım milliy yemegi – "Lenin bayrağı gazetasınıñ çıquvı aqılğa sığmaycaq bir qudretli mücize edi. Bu da aqiqat!..