Çetel Qırım milliy edebiyatınıñ aydın vekillerinden biri Memet Niyaziy "Öz Yurtumda ğaripmen" eserinde işte böyle nazm satırlar vastası ile lirik qaramannıñ is-duyğularını izhar ete. Ebet, mezkür şiirniñ yazılğanına aman-aman yüz yıl keçse de, o güya bugün yaratıldı. Başqaca söyleycek olsaq şiir ile tanış olup barğanda dersiñ şair bugün öz Vetanı – Qırımda yüre, vetandaşları qırımlılar ile bir nefes ala, olar ile tüşüne-taşına, kederlene, dertlerine melem qıdıra ve ilâhre, ve ilâhre. Zaten, şairniñ angi bir nazm eserlerine köz taşlamayıq, olarnıñ er birisinde lirik qaramannıñ Vetanğa nisbeten qudretli sevgisini körmek, sezmek, duymaq mümkün. Şiirlerniñ er bir satırı teren felsefiy añlamlar ile suvarılğan.

Yuqarıda añıp keçkenimiz kibi, çetel Qırım milliy edebiyatınıñ eñ aydın vekillerinden biri, 1878 senesi Rumıniyanıñ Mangalay şeerine yaqın Aşçılar köyünde doğğan Memet Niyaziy aqiqatta edebiyat aleminde özüne has büyük iz qaldırdı. Şairniñ babası İsmail Efendi, anası Azize Hanım on doquzıncı asırnıñ ekinci yarısında, (altmışıncı seneleri), çar akimiyetiniñ zulumından qurtulmaq içün Qırımdan Rumıniyağa barıp yerleştiler. Em Rumıniyada, em de Türkiyede tasil alğan Memet Niyaziy ömüriniñ soñuna qadar muallim çalıştı. Defalarca Qırımda bulundı.

1917 – 1918 seneleri Rusiyede sadır olğan qalabalıqlar sayesinde imperiya parçalandı. Bazı esir milletler, bu cümleden qırımlılar serbestlikni – ürriyetni elde etmek aşqında muqaddes küreş başladılar. Qırımda Birinci Qurultay açıldı. Neticede, bir tamam Qırım Milliy İdaresi çalışıp başladı. İşte bu vaqıtları Qırımdan tışta yaşağan milliy ziyalılar doğmuş yurtlarına kelmek ve halqına, Vetanına yaqından yardımda bulunmaq arzusına tüştiler. Memet Niyaziy böyle ilâiy maqsadnı közde tutıp, Pazarçıq şeeri (Rumıniya) müftisi Halil Femi ve doktor Memet Nuri ile birlikte Qırımğa kelip çıqtılar.

Memet Niyaziy özüniñ Qırımdaki emek faaliyetini Aqmescitte neşir etilgen "Haq ses" gazetasından başladı, soñra Bağçasaray Milliy Talim idaresinde müdir çalıştı.

Çetelde, (başta Rumıniyada, soñra Türkiyede), neşir etilgen ve aynı zamanda Qırım em de qırımlılar tarihını, ayatını aydınlatqan "Emel" mecmuasınıñ teşkilâtçısı ve baş muarriri – Qırım milliy ziyalısı Müstecip Ülküsal kendi hatırlavlarında böyle yaza: "Ben de o zamanı, (1918 s. – Yu.A.), Qırıma dönüp, Fotisala köyünde ocalıq yapa edim. Bir gün Bağçasaraya giderek, Memet Niyaziyni ziyaret yaptım. Zıncırlı Medresede bir – eki gün beraber olduq. Çoq qonuştıq, dertleştik. O günlerde öz yurdumızda çalışmaqtan neqadar bahıtlı olğanımıznı duya edik. Ne yazıq ki, o günler uzaq sürmedi…".

On doquz yüzyıllıqnıñ yigirminci seneleri, Qırımnı bolşevikler zapt etti. Neticede, ecel – ceza degirmeni Qırımda da areketke keldi. İşte bu vaqıtları Memet Niyaziy Rumıniyağa qaytıp ketmege mecbur oldu. Mecediye şeerçiginde em ocalıq faaliyetini, em de icadiy faaliyetini devam etti.

Müstecip Ülküsalnıñ qayd etkenine köre Memet Niyaziyniñ icadiy ayatında eñ mahsuldarlı devir 1900 – 1920 seneleri arası esaplana. Şairniñ icadına diqqat etilip ögrenilse, onıñ şiir yazuv usul qudretini sezesiñ, samimiy ve teren felsefiy duyğularını köresiñ ve aynı zamanda güzel Qırımğa nisbeten asret olğanına, bitmez-tükenmez sevgi beslegenine şaatlıq etesiñ.

"Men ömrümde az küldim, köp cıladım…", dey şair şiirlerinden birinde. O bunıñle özüniñ ağır ömürini, yurt asretini, öksüz bir bala kibi yaşağanını, yurt aşqında qalbinde ateş olğanını amansız ve şiddetli ibareler ile ifadeley.

Yahud:

Başqa bir şiirinde ise, şair, öz tamırını, aslını, tilini begenmegen, kelip keçken qudretli devletlerini, şanlı evlâtlarını inkâr etken qanı bozuqlarnı keskin tenqidke oğrata. O bu fikirni böyle nazm satırlarle ifadeley:

Memet Niyaziy icadını ögrenip barğanda, onıñ keskin ve aynı zamanda cümert qalemi ayatnıñ, ömürniñ çeşit taraflarını qavrap alğanını körmek mümkün. Meselâ bir asır evel yazıp qaldırğan mına bu satırlarnı oquğanda, ister-istemez teren tüşüncelerge dalasıñ, öz vicdanıñ ögünde, (eger de vicdan qalğan olsa), esabat bermege mecbur olasıñ:

Memet Niyaziy milliy bir duyğu ve tüşünce alemini, ayat adiselerini, yurt ve dünya meselelerini, eski-yañı tarih vaqialarını, din ve dünya tarihını, talim üzerindeki tüşüncelerini halq közü ile körüp, halq tili ile añlatqan büyük maarifçi, büyük şair, sezgir yurtsever em de milletsever zattır. Şair, edebiyatşnaslar arasında işte böyle şahs olaraq bellidir.

dey şair.

Em çağatay, em anadolu lehcelerinde icat etken çetel Qırım milliy edebiyatınıñ büyük vekili Memet Niyaziy 1931 seyesi noyabr 29-da Rumıniyanıñ Mecediye şeerçiginde vefat etti. Şu yerdeki müsülman mezarlığında da defn olundı. 1935 senesi iyül 22-de, bazar künü, Memet Niyaziyniñ qabirine qoyulğan baştaşnıñ – abideniñ açıluv merasimi olup keçti. Temiz mermerden yapılğan tarihiy abideniñ açıluv merasimine toplanğan biñlerle adamlar arasında qırım halqınıñ parlaq aydınlarından biri, büyük siyasiy em de devlet erbabı, büyük edip Cafer Seydamet de bulunıp, mündericeli çıqış yaptı.