Rustem Aliniñ
nazmiyetinden nümüneler
Güzelsiñ, güzel, dağlarıñ yüce,
Yürekte barsıñ – tiz çöker ecel.
Sendedir, bilem, ömrümniñ sırı,
Yalıñız sensiñ yüregim yırı.
Dünyada barsıñ, ey, anam – Qırım!
Sen menim bitmez, tükenmez yırım.
Vetanım – Qırım, milletim – Qırım,
Ölüm de Qırım, tirim de Qırım.
Talamaq içün yaptılar ırım
Ezdiler meni, ölsin dep, yırım.
Taqtılar lağap – oldım men tatar,
İstegen meni sağ-solğa satar.
Dünyada barsıñ, ey, anam – Qırım!
Sen menim bitmez, tükenmez yırım.
Vetanım – Qırım, milletim – Qırım,
Ölüm de Qırım, tirim de Qırım.
İcretten qaytam ep tamçı, tamçı,
Zabitler ura ep qamçı, qamçı.
Tişlerim sıqıp, yol aldım Orğa,
Çal atım menim yelayaq yorğa.
Dünyada barsıñ, ey, anam – Qırım!
Sen menim bitmez, tükenmez yırım.
Vetanım – Qırım, milletim – Qırım,
Canım de Qırım, qanım de Qırım.
Sevgim, Seniñ yüzüñni
Yarım asır aradım.
Körmek içün özüñni
Dünyalarnı taradım.
Aştım dağnı-semanı,
Vetanıma keldim men,
Mında kördim Sımañnı,
Sevindirdiñ meni Sen.
Güzellerden güzelsiñ,
Em kerçek, em kölgesiñ.
Asretlikten tüzelsin
Göñlüm, maña kelgeysiñ.
Ömrüm keçer tüş kibi,
Sevgim, keçmez, qalırsıñ:
Kötermese Yer Seni,
Meni Kökke alırsıñ.
Yüregimnen yüregiñni öpem,
Alevli Sevgim!
Hayalımnıñ tatlı meyvası.
Közlerimnen közleriñni öpem,
Alevli Sevgim!
Göñülimniñ küneş menbası.
Sözlerimnen sözleriñni öpem,
Alevli Sevgim!
Ömürimniñ temel-manası.
Leblerimnen lebleriñni öpsem,
Alevli Sevgim!
Savuşırdı yürek ağrısı.
Yazıqsınmam iç de, soñra ölsem,
Alevli Sevgim!
Sen dünyamnıñ melem-darısı.
Qara deñiz
qucağında
Altın Beşik –
Güzel Qırım.
Aynenisi-ocağında
Doğdu halqım,
bitmez yırım.
Qırım, demek, -
Vetan, demek,
Qırım, demek, -
millet, demek.
Qırım, demek, -
emek, demek,
Qırım, demek, -
yeñmek, demek.
Dünya bar ki,
duracaqtır
Küler yüzlü
Aziz Vetan.
Yañı ömür
quracaqtır
Qırım halqı
mında er an.
Qırım, demek, -
Vetan, demek,
Qırım, demek, -
millet, demek.
Qırım, demek, -
emek, demek,
Qırım, demek, -
yeñmek, demek.
Tüşümde körgen soñ men seni
Bir ömür aradım, aradım.
Unutıp vaqıtnı, seneni,
Men seni quşlardan soradım.
Arzuma olamay qavuşıp,
Taqdirniñ şerbetin içkende,
Köksümde araret savuşıp,
Yüregim yarası keçkende…
Ne içün rastkeldiñ sen küzde?!
Qaytarmaq mümkünmi baarni?
Dalğalar ökündi deñizde,
Bülbuller terk etip saarni.
Aqrandaş selbiler ne derler,
Men küzde yañıdan yeşersem?
Külmezmi qayalar, dereler,
Bu çağda sevgige baş egsem?
Köksümde gençlikniñ ateşi
Horlanıp, kül olıp söngende,
Avğanda sırımnıñ küneşi,
Künbatı tarafqa döngende.
Ne içün rastkeldiñ sen küzde?!
Qaytarmaq mümkünmi baarni?
Dalğalar ökündi deñizde,
Bülbuller terk etip saarni.
Qırım dey ki,
halqım, qavuş!
Yaralarım istey
savuş!
Qırım ağlay
evlâd içün,
Qırım bekley
evlâd küçün.
Qavuş, qavuş,
kene qavuş
Qırımıñnen,
halqım, qavuş!
Yaralarım körsin
savuş,
Qavuş, halqım,
yurtnen qavuş!
Baht arama yaban
ilde,
Baht – Qırımıñ,
olsun dilde.
Qırım – qavuş,
Qırım – savuş,
İmanğa kel,
çabik qavuş!
Dalabnı talap et kendiñden,
Tenbelni quv vucud teniñden.
Bu dünya dalabkâr dünyası.
Tenbelniñ mında yoq yuvası.
Dalab et! Dalab et! Dalab et!
Quvğundan Yurtuña kelip yet
Allahnıñ yardımın körersiñ.
Qırımda temeliñ örersiñ.
Qırımda, Qırımda tamırıñ!
Qırımda basıldı hamırıñ!
İcretten, sürgünden qayt da kel!
Yoluñnı kesalmaz qara yel!
Aygul, Aygul, Aygulüm!
Alıp Seni sarayım.
Aydan ense, Bülbulüm,
Altın saçıñ tarayım.
Tolu Aynıñ yüzünden
Baqa mavı közleriñ.
Aylânayım özüñden,
Ne de tatlı sözleriñ!
Aydan aldım tüsüñni,
Saçlarıñnı – alevden,
Yedi qızdan – süsüñni,
Güzelligiñ – alemden!
Aygul, Aygul, Aygulüm!
Alıp Seni sarayım.
Aydan ense, Bülbulüm,
Altın saçıñ tarayım.
ANA TİLİNİ ÖGRET, ANA! – ŞİARI ALTINDA
SABALAY
Dağlar artında küneş
Çabik ötkerdi keñeş.
Ürkti qaranlıq – qarğa,
Uçtı yaylâdan yarğa.
Küneş nurların saçtı,
Saba quçağın açtı.
Saba, saba, sabalay
Qoñuz boğça obalay,
Bülbül öte dalında
Sevip sarhoş alında,
Eçki, qoylar, alaşa,
Ulaq, qozu talaşa
Saba, saba, sabalay
Yılqı çıqnı sopalay,
At izinden tay basa,
Başın otqa da asa.
Sığır mañray tanağa:
Tez ol, çap kel anağa.
Saba, saba, sabalay
Tura canı bar alay.
Qısmet aray qırmısqa,
Coşa tapsa bir mısqa.
Yılın baqıp küneşke
Selâm bere dost-eşke.
Saba, saba, sabalay
Qaşqır dağda balalay.
Arslan seve yavrusın,
Bölüp tatlı yuqusın.
Mektep bekley talebe,
Ögretecek a ve be.
İnsan ulu olmağance
Halqı ulu olamaz.
Mañlay terge toymağance
Topraq Vetan olamaz.
* * *
Qırım ili – menim İlim,
Qırım tili – menim Tilim.
Mında doğdum, mında barım,
Mında menim namus-arım!
* * *
Başqa yerde arama yurt,
Tatlı, ağuv – özüñkiñni yut.
Qur Cennetiñ Toprağıñda
Halqıñnen ol öz Bağıñda.
* * *
Maqtay zatın zatsız köpek,
Loqatağa aves o pek,
Keçmişleri sattı vetan,
Körmez oldu ne kün, ne tañ.
* * *
Ana tilden yüz çevirgen,
Kötek aşar ep devirden,
Ne til bilir o, ne de hat,
Canlı cesed şu mahlühat!
* * *
Qırım – Ana Vetanıñ,
Qırım – adıñ ve tañıñ.
"Tatar" qoşma adıña –
Zeer qatma dadıña!
* * *
Allahqa iman – dünyanı sevmek,
Allahqa iman – dünyanı bilmek.
Allahqa iman – barlıqqa irmek.
İmansız olsañ qısmetiñ – sönmek.
* * *
Qırım – Tamırım – Bayrağım!
Qırım – Milletim – Küneşim!
Qırım – Qılıçım – Qayrağım!
Qırım – Vetanım – Küreşim!
* * *
Güzellik – quvetler quveti,
İnsanlıq ikmeti, suv-eti,
Ömürniñ negizi, lezzeti,
Barlıqnıñ yeñilmez izzeti.
QIRIM ANAM
Men dünyağa degilim direk,
Allah bergen bu cannı alır.
Ömür soñu yaqınmı, erek?
Maña tek bir körgenim qalır.
Yaşa deye, Qırımım – Yürek,
Mevlâm Özü bergenin alır.
Qısmet bar ki, yaşamaq kerek,
Maña tek bir çekkenim qalır.
Oñayım, dep, al biñ bir av, uç!
Onı kene Yaradan alır.
Qırım – Anam! Saña bir avuç
Menden Qırım Toprağım qalır!
ALEVŞEM
Badem közlü, sarı qız,
Küneşim em Melevşem.
Yüregimde bar yıldız –
Bar sen, menim Alevşem!
Mavı kökten – mavı köz,
Sarı saçıñ – alevden –
Dalğalana, yoqtur söz,
Sen güzelsiñ alemden!
Bademközlüm, Birdanem,
Suvdağımsıñ,Tañımsıñ,
Qırımımsıñ, Merdanem,
Milletimsiñ, Añımsıñ!
Sennen yeñdim sürgünni,
Yeñdim açlıq-ölümni,
Sennen taptım bugünni,
Sennen yapam dügünni!
QUŞQAYA
Quşqaya kerdi qanat
Menim doğmuş Yalımda
O da men kibi inat,
Mağrur, menim alımda.
Beyaz bulut üstünde
Yüksele, avelene.
Matem tuta, küskünde.
Küneşte alevlene!
QARA ON SEKİZ
At oynattı cealet,
Yurtnı bastı cinayet:
Qara quzğun aldı can!
Qızıl quzğun içti qan!
Mayıs matem ayıdır,
Qırq dört – quvğun, sayıdır.
Sürgün olduq, sürüldik,
Matemlerge bürüldik.
Mayıs – qara on sekiz!
Nece ölüm kördik biz!
Nece dertlerni çektik!
Böylemi urluq ektik?
Qaytıp keldik Vetanğa,
Qavuşayıq, dep, Tañğa.
Qırım tuta ep matem,
Küneş körmeymiz ahtem!
PERÇEM
Perçem – qadim yanardağ:
Allah ateş qusturdı,
Olsun Deye bağça-bağ,
Yanardağnı sustırdı.
Berdi fursat alemge
Yaşasın qulum deye.
Berdi ilham qalemge
Olmasın zulum deye.
Bunı biz tez unuttıq,
Başımızğa almadıq,
Çoqraqlarnı quruttıq
Ve Qırımda qalmadıq.
Endi matem tutamız
Dağ ve deñiz beraber.
Ağularnı yutamız
Dost, duşman ve berader.
İCAD
İcad – dalab, Allah bergen istidatqa yol açar.
İcad – küneş, şair onen insanlarğa nur saçar.
İcad – quvet, ilhamğa o, taqar yüce qanatlar.
İcad – emek, egerlengen talmaqbilmez hoş atlar.
İcad – ömür, icadqa "şey" demek olmaz, ey, insan!
İcad – insan, söyleseñ, lâyıq olsun oña lisan!
* * *
İnsan – Allah icadı:
İman etken ecdadıñ.
İnsan, bunu unutma,
Çoqrağıñnı qurutma!
QIRIMİYLER
Qırımiyler, qırımiyler,
Qırımperver qırımiyler!
Dünyalarda barsızlarmı?
Qırımğa siz yarsızlarmı?
Qırımiyler yabanlarda
Ğurbet aşın iñley yiyler,
Kendileri tabanlarda
Asretlikke toyduq, diyler.
Qırımiyler, qırımiyler,
Daa neler bekleysiñiz?
Qırım sizge muhtac, diyler,
Kimge ümüt ekleysiñiz?
Allah, deyen yolğa çıqqan
Qırımiyler Yırımdalar.
Sürgünlikniñ sedin yıqqan
Qırımlarım Qırımdalar!
SEVGİM…
Sevgim, Seniñ yüzüñni
Yarım asır aradım.
Körmek içün özüñni
Dünyalarnı taradım.
Aştım dağnı-semanı,
Vetanıma keldim men,
Mında kördim Sımañnı,
Sevindirdiñ meni Sen.
Güzellerden güzelsiñ,
Em kerçek, em kölgesiñ.
Asretlikten tüzelsin
Göñlüm, maña kelgeysiñ.
Ömrüm keçer tüş kibi,
Sevgim, keçmez, qalırsıñ:
Kötermese Yer Seni,
Meni Kökke alırsıñ.
SEN DÜNYAMNIÑ DARISI
Yüregimnen yüregiñni öpem,
Alevli Sevgim!
Hayalımnıñ tatlı meyvası.
Közlerimnen közleriñni öpem,
Alevli Sevgim!
Göñülimniñ küneş menbası.
Sözlerimnen sözleriñni öpem,
Alevli Sevgim!
Ömürimniñ temel-manası.
Leblerimnen lebleriñni öpsem,
Alevli Sevgim!
Savuşırdı yürek ağrısı.
Yazıqsınmam iç de, soñra ölsem,
Alevli Sevgim!
Sen dünyamnıñ melem-darısı.
QIRIM
Qara deñiz
qucağında
Altın Beşik –
Güzel Qırım.
Aynenisi-ocağında
Doğdu halqım,
bitmez yırım.
Qırım, demek,
Vetan, demek,
Qırım, demek, -
millet, demek.
Qırım, demek, -
emek, demek,
Qırım, demek, -
yeñmek, demek.
Dünya bar ki,
duracaqtır
Küler yüzlü
Aziz Vetan.
Yañı ömür
quracaqtır
Qırım halqı
mında er an.
Qırım, demek,
Vetan, demek,
Qırım, demek, -
millet, demek.
Qırım, demek, -
emek, demek,
Qırım, demek, -
yeñmek, demek.
Kündoğuştan qavuşqance
Kündüz-gece avuşqance,
Her nefeste, her nefeste,
Yer kürresin burğusını,
Türk yüregin urğusını
Eşitelim, eşitelim.
Sırttan alıp, qıblağace,
Dünya boylap, dağ-dağğace,
Hey, türklerim, birleşelim!
Hey, türklerim, birleşelim!
Türke hava kerek yerge
Yetişelim, yetişelim!
avelenmek – parit; reyat
avmaq – dat kren, nakrenitsâ
Aygulüm (Aygul) – imâ sobstvennoye (Lunnaya roza, v bukvalnom smısle etogo slova)
aqrandaş – rovesnik
alayı (dial.), episi – vse
alaşa (at) – loşad, kön
Alevşem – poetiçeskoye sravneniye (Tı moye plamâ, v bukvalnom smısle etogo slova)
añ – soznaniye
araret – teplo; temperatura; jar
arzu – gröza; jelaniye; meçta
arslan – lev
afat – katastrofa; bedstviye; nesçastye; göre; beda
aht – öbet, klâtva; öbeşçaniye
badem – mindal
balalamaq – plodit
berader – priyatel, drug, tovarişç
beftan – poklöp; kleveta
bol – v izobilii; öbilno; öbilnıy
vucud – organizm; telo; plot
gençlik – molodost
ğurbet – çujbina
dalab (dalap) – stremleniye, staraniye
dalğalanmaq – volnovatsâ (o more)
devir – epoha; period
deñiz feneri – mayak
dere – üşçelye, tesnina; lojbina, balka, gornaya dolina
dil – serdtse; duşa; yazık
dügün – svadba
canavar – svirepıy, lütıy; zver; zverinıy
cealet – nevejestvo
cesed – trup
cinayet – prestupleniye
cümert – şçedrıy
yelayaq – bıstronogiy (o loşadâh)
yel (ruzgâr) - veter
yorğa – inohod (o loşadâh)
zabit – ofitser
zat – liçnost; osoba; persona
icret – emigratsiya; pereseleniye
izzet – poçöt; çest; uvajeniye
ikmetli – mudrıy
ilâiy (ilâhiy) – böjestvennıy; prevoshodnıy
il – kray; strana
inat – upörtıy; uprâmıy
isim – imâ; imâ suşçestvitelnoye
isnad (isnat) – nagovor, kleveta
yılqı – tabun; loşad
yiyler (yeyler, aşaylar) – yedât, kuşayut
kelime – slovo
kenar – kray (çego-libo); okraina
keñeş – sovet; soveşçaniye
kermek – rastâgivat
künbatı (batı) – zapad
küskün – serditıy; öbijennıy; udruçönnıy
qavuşmaq – vossoyedinitsâ; primıkat
qamçı – plet, knut
qartal – oröl
qoba – peşçera; berloga
qozu – yagnönok, baraşka
qoñuz – juk
quvğundan – iz izgnaniya
qudretli – moguşçestvennıy, moşçnıy, silnıy
quzğun – voron
qul – nevolnik; rab
Quşqaya – Skala ptitsa, nazvaniye skalı v Sudake (Krım)
Qırımperver – patriot Krıma
lağap – prozvişçe
lisan – yazık; reç
loqata – za çujoy sçöt
manzara – peyzaj, vid
mañramaq (mañğıramaq) – bleyat
matem – traur, traurnıy
mahlüqat – tvari; jivoye suşçestva
melevşe – fialka
merdane – doblestnıy, otvajnıy; hrabrıy; vidnıy
merhamet – dobrota; sostradaniye; miloserdiye, blagodeyaniye
meşal – fakel
muabbetlik – sovet da lübov; drujeskiye otnoşeniya, drujba
münderice – soderjaniye; öglavleniye
muhtac – nujdayuşçiysâ
mısqal – pılinka (zametnaya v luçah solntsa)
nazm – poeziya
negiz –osnova; kören
ökünmek – rasstraivatsâ
Orğa (Orqapı) – Perekop (raspolojen na severnoy toçke Krıma)
örmek – plesti; zapletat; vâzat
öte – poyot (o ptitsah)
pişkin – zakalönnıy; zrelıy; opıtnıy
povestlerde roman – roman v povestâh
Perçem – nazvaniye skalı v Sudake (Krım), (perevoditsâ kak çub, çölka)
sabalay (sabaleyin, saba erte) – poutru; spozaranku
savuş(maq) – priyti v sebâ (ot lübvi); othodit; uspokaivatsâ
sed – pregrada; prepâtstviye
selbi – topol
sene – god
ses (davuş, tavuş) – golos; zvuk
seçmek – zameçat; primeçat; üvidet
sopa (lamaq) – dubina; bit dubinoy
sır – sekret; tayna
susmaq – umolkat; zamolçat; molçat
sıfat – kaçestvo; öblik; fizionomiya; imâ prilagatelnoye
süsü – ubranstvo, ukraşeniye; narâd
tabanlar – podoşva, podmötka; pâtka; stopa
tay – jerebönok, strigun; tük, kipa
tam manada – v bukvalnom smısle slova
tana – tölka
temel – osnova, fundament
tercimeialı – avtobiografiya
terk etmek – ostavit; üyti
tolu ay – polnaya luna
tılsım – çarı; volşebstvo; talisman, amulet
tükenmez – neskonçayemıy; neisçerpayemıy
ulaq – kozlönok (Ulaq – Közerog)
ürkmek – vzdragivat, şarahatsâ; pugatsâ
fani dünya – brennıy mir
hamır – testo
hoş atlar – horoşiye köni
çabik – bıstrıy; skorıy (o çeloveke)
çağda (çağı) – vozrast zavidnıy; vozrast çto nujno
çal at – çalıy kön; serıy kön; sedoy kön
çerik asır – çetvert veka
çıq – rosa; vıydi
şiar – lozung
ırım – koldovstvo, zagovor
ışıq (ziya) – svet
ecel – smert, könçina
ezmek – davit, mât; razdavit
elâllıq – proşçeniye; dozvolennıy; çistıy
emin – üverennıy; verâşçiy
Enver Selâmet – krımskiy poet-frontovik. V 1977 godu on vıpustil sbornik stihov pod nazvaniyem "Bilgen olsa Prometey" (Yesli bı Prometey znal), gde avtor razmışlâyet o nekotorıh slojnıh aspektah sovremennogo mira, provodâ svâzi s mifiçeskim Prometeyem
erek – dalökiy
yuva – gnezdo; nora
yüce dağlar – vısokiye gorı, okutannıye oblakami posle dojdâ
yurt – rodnoy oçag; jilişçe; Rodina
yaban(cı) – çujoy, çujak; neznakomıy
yanardağ – vulkan
yar – lübimaya(ıy), vozlüblennaya(ıy); ovrag; krutoy bereg