Kyeçken biñyıllıqnıñ soñları, daa doğrusı XX-nci yüzyıllıqnıñ yetmişinci seneleri – soñu. "Lenin bayrağı" gazetasında çalışam.

Bizim işimiz saat onda başlasa da, adet üzre, biraz evelce kelem. Men şimdi liftke mindim de, muarriyetimiz yerleşken doquzıncı qatqa köterildim.

Doquzıncı qat çım-çırt. Sağda-solda qapılar qapalı. Tek uzun-uzadiye ayatnıñ o bir başında – "QABULHANE" den yazuv maşinka sesi eşitilmekte.

Doğru "QABULHANE" odasına barıp kirdim. Baş muarrir muavini Yusuf Bolat* er vaqıttaki kibi, bugün de, basa-bas yazuv maşinkanı tasırdatıp çalışmaqta. O, gazeta çıqacaq nevbetteki sanına teletayp şeritinden alınğan metnni rus tilinden qırım tiline tercime etmekte.

Men, Yusuf ağa ile selâmlaştım – elini aldım, ustazdan al-hatır soradım…

Bundan soñ, iş odama kirip, yerime endi oturdım degende, telefon sesi yañğıradı. Telefon ağınıñ o bir tarafında Nizami* adına Taşkent devlet pedagogika institutında (şimdi universitet) çalışqan – o zamanları yaqın dostum esap etilgen İsmail Kerimovnıñ* impulsiv sesi eşitildi.

– Yusuf! Bugün Sergiler Evinde Kâzim Eminovnıñ* icadiy sergisi açılacaq! – dedi, selâmlaşqan soñ. – Vaqıtıñ olsa, aşağı tüş, sergige beraber barayıq…

Kâzim Eminov… ressam, Özbekstanda hızmet köstergen sañat erbabı… Tasviriy sañat aleminde belli olğan bu şahsnıñ adını bir qaç kere öz başıma tekrarladım. Soñ…

…Men ordu hızmetinden qaytqan soñ, "Lenin bayrağı" gazetasına işke kirdim. Başta küryer vazifesinde bulundım. Soñ, korrekturada çalıştım. Daa soñra "Edebiyat ve sañat" bölüginde faaliyet kösterip başladım. Bularnıñ episi qısqa bir vaqıtta – aralıqta olup keçti. O zamanları Yusuf Bolat, Abselâm İslâmov* kibi eski qırım milliy "gvardiyası" işte böyle çabik çalışıp keldiler.

Bir künü sabadan, Yusuf ağa Bolat dudağında "Belomorkanal" papirosını dumanlata-dumanlata, men bulunğan kabinetke kirdi de, özüne has mulâyim yavaş sesle dedi:

– Yusuf, Cizaqqa – Seitmemet Tairovqa* bir konvert alıp barıp bermek kerek. Bunı boyunıña alıp olursıñmı?..

Doğrusı, men Yusuf ağanı pek ürmet etem. Ne içün oña nisbeten böyle alelhusus munasebet beslegenimni özüm de bilmeyim. Belki o büyük söz ustası – yazıcı olğanındadır. Yahud men bu qansıcaq sımada qırım milletine has müsbet çizgilerni köre bilgenim içündir. Ya da ekevimizniñ de adlarımız "Yusuf" olğanı sebebindedir… Bilmeyim, er alde, bütün fikirlerimde "can" olsa kerek.

Menim söylemek istegenim, Yusuf ağaya nisbeten olğan sayğım sebebi, onıñ teklifini qabul ettim. Bundan ğayrı bütün memleketke namı ketken belli şahs – Tairov ile körüşecem…

Ertesi künü, cumaertesi, sabadan seferge atlandım. Ustaznıñ söylegen menzilni – Çilanzar Aqtepesine yaqın Ögahiy* soqaqnı, andaki on dördinci evni qıynalmayip taptım. Soqaq qapını orta böyli, orta yaşlarında, başındaki yaraşıqlı şlâpa azaçıq mañlayına tüşürilgen qansıcaq bir adam açtı. Bizler selâmlaştıq. El tutuşıp, samimiy körüştik.

– Siz, Kâzim ağa olmalısıñız, öylemi!? – dedim.

O, doğru degen manada başını aqırın egdi ve bir şeyler söyledi.

Men Kâzim ağaya özümni taqdim ettim. Bundan soñ, meni oña Yusuf Bolat yibergenini söyledim ve kelüv maqsadımnı añlatıp başlağanım ile, o:

– Men, bundan haberdarım… a, şimdi, – dedi de, açıq turğan qapıdan içeri kirip ketti.

Onıñ evge kirmesi ve elinde konvert ile kene azbarğa çıqması bir oldu, yani areketler çabik yapıldı. Kâzim ağadan kölemi büyük, tutqallanğan zarfnı aldım da, onı gülgullü meşin diplomatıma yerleştirdim. Bundan soñ, onıñle saglıqlaşıp, yoluma revan oldum.

İşte, belli ressam Kâzim Eminov zatı aliyleri ile bu menim ilki ve soñki körüşivim oldu.

Men vilâyet merkezine – Cizaq şeerine tez keldim. Sebebi, tüm-tüz trassa quyma iri beton qalıpları ile töşelgen olup, Taşkentten yönelgen avtobus betonkadan iç bir tarafqa burulmadan doğru Cizaq şeerine kelip çıqa.

Seitmemet Tairovnıñ evini qolay taptım. Yolqapı qapalı olsa da, o anaqtar yahud ilmek ile bekitilmegen eken. Men böyle fırsattan faydalanıp, qapını açtım da, azbarğa kirdim.

Yolqapıdan başlap, abadan azbarnıñ töründe yerleşken evniñ sırtına barğance bostancılıq. Bostanda, onıñ çevre-çetinde bir otçıq bile yoq. Er yer ter-temiz. Çeşit sebze mahsulatları ösken bostannıñ ortasında qırım sımalı bir adam, elinde çapa ep çalışmaqta. Men qarşımdaki dehqonğa:

– Selâm aleyküm! İş qolay kelsin! – dep hitap ettim.

O, eşitilir-eşitilmez ses ile:

– Aleyküm selâm! – dedi de, "Hoş keldiñ! Keç!" degen manada eli ile evge taraf işmar etti.

Men bostancınıñ köstergen munasebetinden ceseretlendim ve eminlik ile, sağ tarafqa – bostan boyu, beton töşeli yolaçıqtan kettim. Bu aylanma yolçıq doğru ögümdeki meskenge alıp barğanını añladım. Yolçıqtan biraz ketip solğa burulacaqta ufaq bir evçikni, onıñ qapısı yanında meni közetip turğan milis urbada bekçi yigitni abayladım. O meni toqtatmaq istedi. Velâkin, böyle yapmağa niçündir cesaretlenmedi. Men onıñ tereddudliginden – eminsizliginden faydalanıp, başımnı aşağı egdim, yani selâm berdim de, yanından keçip kettim.

Milis menim peşimden kelgenini duysam da, artıma baqmadım. Sebebi, eger de artıma çevirilip baqqan kibi olsam, o meni toqtatıp, sualge tutacaq.

Men, Seitmemet ağa bugün cumaertesi – raatlıq künü mıtlaqa evinde olğanına eminlik beslep, qaviy adım atıp, ketmektem. "Şimdi, milis qapıdan tışta qalacaq. Men ise, içeri – evge kirecem de, konvertni şahsen Tairovnıñ eline tuttıracam…". Evniñ ögüne – qapığa kelip çıqqance, kendime işte böyle "taktik-strategik" plan tizdim.

Velâkin, "Evdeki bazar çarşıya uymay" degenleri kibi, menim tüşüngenim kibi olup çıqmadı.

Açıq qapığa yanaşqanım ile, bosağa yanında orta yaşlarında eki hanım peyda oldu. Birisi esmeri ve narınca olsa, ekincisi biraz toluca kelgen ve aynı zamanda taranğan-quşanğan…

Olar tanış olmağan kimseni, yani meni körip, başlarına ne keldi bilmem, şaşmaladılar. Hususan, bu, esmeriden kelgen hanımnıñ çalt areketlerinden daa ziyade sezildi. Özüni ev bikesi kibi alıp barğan çalt, areketçen hanım Tairovnıñ refiqası olmalı, dep tüşündim.

Men artımda indemeyip turğan milisten qurtulmaq içün hanımlarğa:

– Selâm aleyküm! – dedim de, bosağadan içeri kirmege tedariklendim.

Velâkin, hanımlar selâmımnı alıp, bosağa qarşısında turdılar, yani maña içeri kirmege yol bermediler. Men bir tamam çalımsız vaziyette qaldım. Bosağada asıl olğan kerginlikni biraz yımşatmaq istesem kerek:

– Maña Seitmemet ağam kerek, – dedim.

– O evde yoq, işte! – dedi narın ve areketçen hanım.

– Öyle ise, onıñ çalışqan yerine baracaqtırım da… – dedim.

Men şimdi bir-eki saniye zarfında nasıl yapsam da, milisni tışarıda qaldırıp içeri kirsem ve konvertni milisten gizli hanımlarnıñ ellerine tuttırsam, dep tüşündim ve suvnı manaçıq etip:

– Suvuñız olsa, maña tekâran suv berseñiz içmege! – dedim.

Aqları kerekmey, çalt soyu tez barıp, suv ketirdi.

– Babam maña ta balalıqta, yalanbaş ve ayaq üstünde turıp, suv içmekni yasaq etti! – dedim de, tizlerime çöküp, meşrebedeki suvnı yavaş-yavaş içip başladım.

Suvnı em içtim, em de içeri kirmek areketlerim faydasız olğanını ve olacağını añladım. Hanımlarğa suv içün teşekkürimni bildirip, ellerine savutnı tuttırdım. Soñ olarle sağlıqlaştım da, kerige döndüm. Milis maña bir sözçik bile qatmadan, meni yolqapısına qadar "ozğardı"…

Cizaq obkom binasına barmaq niyetile qapudan çıqtım da, soqaq boyu yurdim. Soñra büyük-keniş yolğa çıqtım.

Yolğa çıqtım amma… Daa demiçik bir tamam sakin-suküt durumında bulunğan şeer merkezi, şimdi güya balqurt yuvasına çevirildi. Milis maşinaları yanıp-söngen ve sesleri-seda bergen çıraqlarını işletip, büyük suratle o yaqqa-bu yaqqa vızıldap ketmekteler. Sañki dersiñ, şeer bir tamam fevqulade rejimge keçti.

Şimdi bu aleketni közeterek, bularnıñ episi menim sebebimle olmalıdır, dep, tüşündim. Başıma, ne içündir, işte böyle fikir keldi.

Men obkomğa barmaq qararından vazgeçtim. "Bu añlaşılmağan – musafirçensiz şeerden tez zuvayım!" degen fikir ile, yoldan keçip, avtostantsiyağa yanaştım. Endi yerinden köçken nasıldır avtobusğa, daa doğrusı onıñ şoförine "toqtat" degen manada elimle işmar ettim. Aydavcınıñ qapını açıp qapatması aralığındaki bir-eki saniye zarfında men qurşun tezliginde içeri atılıp kirdim. Çastıma, avtobus Begovatqa kete eken…

Bazarertesi işke keldim. Yusuf ağa Bolatnıñ eline konvertni tuttırdım da, olup keçken vaqianı añlattım. Ustaz meni diñlegen soñ, özüne has tebessüm ile er şeyden haberi olğanını bildirdi. Soñ:

– Şeerni ayaqqa kötergensiñ! – dep küldi. – Emanetni evine taşlamaq da mümkün edi…

Böylelikle, maña Seitmemet ağa ile körüşmek nasip olmadı. Velâkin yıllar keçtikçe, taqdir mücibi endi Taşkentniñ Yalanğoç massivindeki Gidreogeolog qasabasında yaşağan onıñ qoranta azaları – refiqası Leniyar hanımefendim, evlâtları Nuri efendi, Rahiye ve Leylâ hanımlar ile yaqından tanış olmaq sırası keldi. Leniyara apte Cizaqtaki meskeninde meni suv ile siylâğan olsa, Taşkentteki evinde ise, endi lezetli qave, qavaltılar, yemekler ile siylâdı…

Men işte böyle hatırlavlar-tüşünceler ile liftke minip, aşağı endim. On altı qatlı binada yerleşken çeşit muarririyetlerge şahsiy işleri ile kelgen ziyaretçilerniñ ve bekçilikte turğan bir-eki milis aralarından keçip, balaban qanatlı qapıdan tışarı çıqtım.

Böylelikle, bizler İsmail ile beraberlikte Merkeziy Sergiler Evine doğru yol aldıq.

Sergiler Evi Taşkent şeeriniñ merkeziy qısımında yerleşken. Mında Mavı Qubbeler bulvarı, Türkmen bazarı, Merkeziy Univermag (TsUM), Alişer Navoiy adına devlet opera ve balet teatri, Bilgi Evi, Özbekstan Profsoyuzlar Evi, neşriyat, muarririyetler yerleşken on altı qatlı Matbaa Evi, Zarafşon restoranı, Devlet Havsızlıq Komiteti binası, Vladimir Lenin müzeyi, "Taşkent" musafirhanesi, Özbekstan Vezirler idaresi, Alişer Navoi adına devlet kütüphanesi, Qızıl Meydan (şimdi Mustaqillik Meydanı), "Bahor" könsert zalı, Özbekstan Cumhuriyeti Merkeziy Komiteti, Yuriy Gagarin adına istraat bağçası, Anhor özeni… Bularnıñ episi şeerniñ merkeziy noqtasında yerleşken. Taşkent şeerinde, yolavcılar taşığan aman-aman cemi naqliyet işte bu yerden – şeer merkezinden keçe…

Şimdi bizler İsmail ile beraber "Taşkent" musafirhanesiniñ qaburğasındaki balaban gastronom tükânına kirip, birer stakan qaysi şırasından içtik de, yolumıznı devam ettik.

Divar yerine büyük cam tabaqları işletilip qurulğan mühteşem Merkeziy Sergiler Evine qararle saat on bir etraflarında kelip çıqtıq.

Binanıñ birinci qatında belli qırım ressamı Kâzim Eminovnıñ tasviriy sañat eserleri numayış etilmekte. Zalda adam çoq. Er kez, bundan eki sene evelsi avtomobil qazasında elâk olğan rahmetli Kâzim Eminovnıñ yaratıcılığı ile, daa doğrusı onıñ eserleri ile tanış olmaqtalar. Bazıları suküt saqlap seyir etseler, kimerleri ise, yanındakiler ile fikir paylaşalar.

Deycegim, biz İsmail ile beraberlikte seyirciler sırasına qoşuldıq. Çeşit senelerde – devirlerde Kâzim Eminov özüniñ tılsımlı fırçısı ile yaratqan "Ayu-Dağ", "Qarılğaç", "Ğurzuf. Küneşli kün", "Suqoq", "Ğurzuf. Yüzüm bağları", "Sürüniñ köçürilüvi", "Bağçasaray. Hanlarnıñ qabirleri", "Qayalar. Artek", "Cenüp ikâyesi", "Alupka. Amethan Sultan abidesi", "Eñ mavı…" kibi bir sıra resimlerni meraqle közden keçiremiz. Ressamnıñ fikirleri, tüşünceleri, felsefesi aks olunğan mezkür tasviriy sañat eserlerni añlamağa, olardan melem almağa, suvsağan yüregimizni qandırmağa tırışamız.

Bir şeyni de qayd etip keçmeli ki, Kâzim Eminov yaratqan otuzdan ziyade tasviriy sañat eserler, bugün de Özbekstan Devlet Sañat Müzeyinde saqlanmaqta…

Bu arada İsmail menim elime ince cılt üzerinde Kâzim Eminovnıñ tasviri yerleştirilgen katalognı tuttırdı da:

– Aydı Yusuf, barıp, Rustemge imza attırayıq! – dedi.

Men katalognı saifelep, ressamnıñ andaki işlerini közeterek, İsmailden soradım:

– Rustem… o da, kim ya? Onıñ bu katalogqa ne alâqası bar?

– Rustem, Kâzim Eminovnıñ oğlu! – dedi menim impulsiv "qılavuzım". – Seitmemet Tairovnıñ kiyevi!..

Ebet, menim bundan aslı da haberim yoq. Velâkin, soñundan, añlağanıma köre, Seitmemet Tairovnıñ Rahiye isimli qızı Rustemniñ refiqası eken…

Men, şimdi iri cam divarı zemininden qararle eki metro keñlikte ve yarım qarışqa yaqın yükseklikte uzun-uzadiye podiumnı añdarğan yerde – skemlede, qansıcaq yigitni abayladım.

Skemlede oturğan qırım yigiti, babasınıñ eserlerinden nümüneler yerleştirilgen katalogqa imza çekip, kene saibine qaytarıp bermekte. Yigitniñ elyazısını almaq istegen seyirciniñ artı üzülmey, biri kete, digeri kele…

Aradan aylar, yıllar ötecek. Evlerine yaqın – Çilanzar Aqtepesi qaburğasındandaki özenden çoq suvlar aqıp keçecek. Qarşımdaki yigit, Rustem Eminov babası – büyük ressam Kâzim Eminovnıñ izinden ketip, dedil adımlar atacaq. Yüksek icadiy qayalarnı zapt etecek. Neticede, o (endi sabıq) SSSR ressamlar birligine aza, Özbekstan Cumhuriyeti ressamlar Akademiyası erkânındaki ressamlar icadiy birligine aza, Ukraina Milliy ressamlar birligine aza, Qırım Avtonomiya Cumhuriyetinde nam qazanğan ressam, Qırım Avtonomiya Cumhuriyeti Yuqarı Radası mukâfatınıñ laureatı, Bekir Çobanzade adına Halqara mukâfatnıñ ğalibi… Ardı-sıra şahsiy icadiy sergileri… Allanıñ ikmeti ile, bularnıñ alayı soñundan olup keçecek…

Bugün ise, men Taşkent şeeriniñ yüreginde yerleşken Merkeziy Sergi Evinde özümle yaşdaş-aqrandaş qırım yigitine yanaştım da, oña elimdeki katalognı uzattım. Şu yerde, yanımda turğan İsmailniñ tili ile söylegende, o, "katalogqa kendi imzasını attı" …

Mezkür tedbirden soñ, aradan bayağı yıl keçti. Taqdir mücibi, ötken yüzyıllıqnıñ doqsanıncı seneleri Rustem Eminov ile tekrar rastkeliştik. Men endi Özbekstan Devlet Teleradiokompaniyasında "Qırım tili yayınları" muarririyetinde müdir çalışam.

Rustem Taşkentte, babası – rahmetli Kâzim Eminovdan miras qalğan balaban ustahanede icad yapa. Yani, babanıñ tasviriy sañat işlerini endi oğul devam etmekte. Mahsus icad içün tiklenilgen bu aleketli zalnıñ damı bir tamam camdan olup, ustahanede kündüzleri de tabiy yarıq olup tura.

Bizler Rustem Eminov ile beraber bu abadan tarihiy ustahane içerisinde, skemlelerge yerleşip, icadkâr anası (toquma üzerine bediy tasvirler yapuv ustası) Esma apte Abibullayeva pişirgen qoqulı ve aynı zamanda lezetli qaveni içip, subetleşemiz. Ebet, subetimiz çeşit mevzuda ola. Velâkin, lafımız esasen tasviriy sañat, onıñ bitmez-tükenmez teren sırları – boyaları, yönelişleri, büyük fırçı ustaları aqta kete.

Rustem, üstleri qapalı ya da divarğa çevirilip qoyılğan eserlerni maña bir kereden numayiş etmey. Er kelgende tek bir yahud eki eserni köstere.

Bugün menim nevbetteki kelüvimde ise, zalnıñ ortasında bez ile qapalı turğan eserge yanaştı da, üstünden örtüni aldı. Qarşımda Qırım devletiniñ soñki padişası "Şahin Geray Han" peyda oldu… Ressam böyle ğayet mürekkep mevzuğa muracaat eterek, kendi fırçısına bir tamam serbestlik bergeni sezilmekte.

İşte, bizler Rustem ile beraber mezkür eser üzerinde bayağı munaqaşalar yaptıq. Men qırım milletiniñ-halqınıñ soñki ükümdarı mevzusına toqunılğan mezkür eser meselesinde, tılsımlı fırçı saibine kendi tüşüncelerimni – felsefemni ifadelemege areket ettim. Ressam ile bayağı maalgece bu meselede öz fikirlerimiz ile paylaştıq…

Hususan, sürgünlik – qırğınlıq mevzusında yaratılğan "Siyah tañ", "Ay sonatası", "Yabancı kök astında", "Qırğınlıq", "Ecel poyezdleri", "Unutılğan", "Ne içün?", "Unutma", "Keçmiş ve kelecek aralığında", "Yat yerde" … kibi tasviriy sañat eserler meni bir tamam esir aldı.

Bu şaheserlerde qırımlar ile bir sırada inğuşlar, balqarlar, qalmıqlar, ahaltinler (meshetiyalılar), çeçenler, köreysler… kibi sıra-sıra ğayet qadimiy halqlarnıñ-milletlerniñ de qırğınlıqqa mahküm etilgen facialı taqdirleri aks olundı, desek aslı da mubalâğa olmaz.

Doğrusı, men er tiret, er sefer Qırım ve onıñ evlâtları qırımlarnıñ faciası tasvirlenilgen mezkür resimler qarşısına kelgende, mıqlanıp qalam. Doğmuş qırım milletiniñ maña termilip baqqan aciz közlerinden eyecanlanam!.. Tenim çimirdey!.. Qalbim iñley!.. Nabızımnıñ uruvı tezleşe!.. Ağlamaq isteyim… ağlap olamayım…

Güya, şimdi resimlerden, nasıldır tesir etici tılsım, meni ep özüne tarta ve bir-biri artından "Unut-m-a-a! Unut-m-a-a-a!" … degen iltica sesler qulaq perdelerime birer-birer kelip urulalar. Soñ… soñra ise… bu sesler, endi birağızdan yañğırap başlay. Sañki dersiñ, olarnıñ "Unut-m-a-a-a-a!.." degen facia tolu gürdeli seslerine büyük Şevqiy Bektöre azretleri de, şu an qaydandır kelip qoşula – muvaza zil tuta:

Al-azırda, qırım milletiniñ aizar çekken sesi bütün dünyanı – kâinatnı qavrap ala…

Mezkür tasviriy sañat eserlerine, hususan Arabat* faciası mevzusında yaratılğan "Ay sonatası" eserine baqqanda, közlerim ögünde Brüllov* yaratqan "Pompeiniñ soñki künü"* eseri canlana. Bu, er eki sañatkârnıñ em Brüllov, em de Eminovnıñ şaheserlerinde umumiylik, aenkdeşlik sezile, körüne.

Brüllov, bundan aman-aman eki biñ yıl evelsi (79 s.) qadimiy Pompei şeeri ve onıñ ealisi başına kelgen afatnı – facianı tasvirley. Eminov, biñ doquz yüz yıldan soñ (1944 s.) Qırım ve onıñ halqı başına endirilgen afatnı – facianı tasvirley.

Pompei – pompeililer ile Qırım – qırımlar arasındaki ferq tek şunda ki, Pompeige ve onıñ evlâtlarına tabiat afatı yağdırılğan olsa, Qırım ve onıñ evlâtlarına kommunistler afatı yağdırıldı. Bunıñ daa bir farqı kene şunda ki, pompeililer bir ande elâk oldular ise, qırımlar yavaş – ağır – çekişip elâk olup bardılar…

Söylenilgen fikirlerniñ episini Rustem Eminovnıñ "Unutma" seriyadaki tasviriy sañat eserlerinde körmek, sezmek, duymaq – oqumaq mümkün.

Aylar, yıllar, asırlar keçken sayın Brüllov eseri kibi, Eminov yaratqan eserlerniñ de emiyeti ep yükselip baracaq. Olar bir tamam cian altın fondına çevirilecek. Bu da inkâr etilmeycek aqiqat.

Bu yerde bir şeyni daa mıtlaqa añıp keçmeli ki, ötken yüzyıllıqnıñ 90-ncı seneleri Taşkent şeerinde, Rustem Eminovnıñ faal iştiraki ile, bizler bir gruppa icadiy hadimler "Qırımlılar" seriyasında yañı bediy-publitsistika film üzerinde çalışıp başladıq. İşte bu birinci filmde ressamnıñ "Unutma" seriyasına kirgen sürgünlik-qırğınlıq mevzuda tasvirleri işletildi. Olar film mündericesine tekrarlanmaz aenk, ğıda berdi, onı yüksek derecege-seviyege köterdi. Albu ise, ötken asırnıñ 90-ncı yılları qırım milliy kinematografiyasında yapılğan birinci adımnıñ – birinci qarılğaçnıñ elde etken büyük yeñişi oldu.

Filmniñ ilki temsili – prezentatsiyası, Özbekstandaki bir sıra çetel elçihaneleri vekilleri iştirakinde ve aynı zamanda qırımlar ile rıqma-rıq toluTaşkent Kino Evinde olup keçti…

Rustem Eminov kendi Beşigine – Qırımstanğa qaytqan soñ, ressamnıñ icadı daa ziyade gürledi, yañı-yañı tasviriy sañat eserleri yarattı. Bir çoq şeerlerde kendi sergilerini teşkilâtlandırdı. Konkurslarda iştirak etip, ğalebeler qazandı. Devlet mukâfatları ile taqdirlendi ve ilâhre… ve ilâhre.

Eger de, ressam tarafından çeşit sergilerde işletilgen "Seslenüvler defteri"niñ saifeleri közden keçirilse, anda yüzlerle minnetdar seyircilerniñ yürek sözleri – teessuratları beyan etile. "Defter"de qaldırılğan elyazılar, aqiqatta taşqın bir mücizeviy özenni añdıralar desek, aslı da mubalâğa olmaz.

Rustem Eminovğa tabiat tarafından tılsımlı fırçı ile bir sırada onıñ eline tılsımlı qalem de tuttırıldı.

Deycegim, soñki yılları, bu zatı aliyleri em tasviriy sañat meydanında, em de nazmiyet meydanında faaliyet köstermekte.

İlham Perisi er eki meydanda da, Rustem Eminovnı ilhamlandırıp kelmekte. Oña yañı icadiy menzillerni elde etmege mededkâr olmaqta. Başqaca söyleycek olsaq, İlham Perisi özüniñ sadıq sañatkâr dostuna yañı-yañı eserler yaratuvda, onı ğıda ile teminlemekte. "Evge doğru yol", "Nostalgiya", "Divar" triptihi, "Aypetri unutmadı" triptihi, "İltica" triptihi… kibi tasviriy sañat eserleri ile bir sırada rus tilinde yazğan bayağı bir kölemde lirik şiirler Rustem Eminovnıñ ebediyetten yer alğan, daa doğrusı kökteki yıldızlar kibi ebediy parıldap turğan şaheserlerdir.

Ebet, aziz Vetanına, milletine hızmet etken Asan Sabri Ayvazov, İsmail bek Gaspralı, Bekir Çobanzade, Mamut Nedim, Kâzim Eminov (babası), Üsein Bodaninskiy, Şamil Alâdin… kibi sıra-sıra qırım milliy ziyalılarnıñ, erbaplarnıñ – tarihiy şahslarnıñ portretleri de, Rustemniñ yıldızları sırasından munasip yerni işğal ettiler...

Bu yerde şunı da qayd etmeli ki, sañatkâr bazı resimleriniñ mündericesini nazmiyet janrında da ifadeley. Albu ise, sañat aleminde yañı bir usul – yöneliş demektir. Ressam, özüniñ şiiret bağçasına daluvı sebebini böyle añlata.

"Ömür arqadaşım Rahiye hanım vefat etken soñ, şiir yazıp başladım, – dey Rustem Eminov. – Birinci nazm eserimni refiqama bağışladım. Meni yañı-yañı resimler yaratmağa em ruhlandırğan, em qoltutqan, em coşturğan – ilhamlandırğan Rahiye hanım oldu…

Men öz resimlerimde, şiiriy satırlarımda içki dünyamnı – felsefemni, o ya da bu vaqialarğa nisbeten munasebetlerimni ifadelemege areket etem. Yaratılğan er bir tasviriy sañat ya da nazm eserimni, aqlen olsa da, menim ömürlik tayançım – Rahiye hanım ile paylaşam, aziz insanım ile aqıl tanışam…".

Seitmemet ve Leniyar Tairovlarnıñ üç evlâdından üykeni – zenaatı mimar, Rahiye hanım (1950 – 2002) menim közlerim ögünde ğayet pozitif, acayip bir şahs olaraq saqlanıp qaldı. Bu hanımnıñ bet-sıması daima tılsımlı tebessüm alğışında bulunaraq, adam ile qonuşqanda tili degil de, sañki dersiñ onıñ tüşünceli – idrakli közleri lafete.

Deycegim, Allanıñ ikmetile biri-birine tayanıp, bu mürekkep ömür yoldan adımlağan Rustem efendi ve Rahiye hanım qırım milliy medeniyetiniñ – sañatınıñ ilerilemesi oğrunda usanmadan çalıştılar. Ebet, Rustemniñ sañat aleminde elde etken bütün yeñişlerinde, mıtlaqa Rahiye hanımnıñ da issesi bar. Sözlerimniñ isbatına Firdousi* zatı aliylerinden miras qalğan mına bu inci kibi fikirlerni misal ketirmek isteyim: "QOCANI ŞAH ETECEK DE QADIN, QOCANI TİLENCİ ETECEK DE QADIN…". Albu ise, inkâr etilmeycek ayatiy-tarihiy aqiqat…

Aydıñız, endi iç bir zaman sönmeycek, aksine daima parıldap bütün insaniyetke özü aqta hatırlatıp turacaq bu mühteşem eserler – yıldızlar müellifi Rustem Eminovnıñ şahsiy ömürine – tercimeialına biraz ekskurs yapayıq.

Aqiqiy icadkârğa has safdilli ve vetanperver, (tamırları em Aluştadan – baba tarafı, em de Qarasuvbazardan – ana tarafı) Rustem Eminov Parkent şeerinde (Özbekstan) doğdu (1950s.). Orta mektepni bitirgen soñ Nizami adına Taşkent devlet pedagogika institutında (şimdi universitet) – bediy grafika bölüginde tasil aldı. Çar akimiyeti devirinde (kommunistlerden evel) qayd etilip kelingen Yılbaş künü – yanvar 12–13–te, Rustem ve Rahiyeniñ tarihiy nikâh dügünleri (1974) olup keçti…

Rustem Eminov institutta oquvını bitirgen soñ, tasil alğan aynı şu bilim yurtunda resim ve ressamcılıq kafedrasında üyken oca, Pavel Benkov adına Taşkent bediy oquv yurtunda em de Asadulla Hocayev adına Cumhuriyet dizayn-köllecinde aliy kategoriyalı muallim, Qırım müendistlik-pedagogika universitetinde tasviriy ve ameliy sañat kafedrasında üyken muallim, Bağçasaray şeerinde yerleşken "Larişes" namında Qırım tarihiy müzeyinde ilmiy hadim olaraq faaliyet kösterdi, çalıştı.

Ressam bayağı bir kölemde tasviriy sañat eserler yarattı. Onıñ eserlerinden bir qısımı dülber seyyaremizniñ çeşit köşelerinde, bu cümleden Türkiye, Cenübiy Koreya, İsrail, Malaziya, Amerika Qoşma Ştatları ve diger memleketlerde, şahsiy kölleksiyalarda bulunmaqta.

Rustem Eminov türlü memleketlerde, bu cümleden Özbekstanda, Ukrainada, Türkiyede, Rusiyede, Rumıniyada ötkerilgen umumiy ve şahsiy bediy tasviriy sañat sergilerde kendi işleri ile iştirak etti.

Sañatkâr, tarihiy XX-nci yüzyıllıqta ve ağımızdaki XXI asırda sadır olğan deşetli afatlarğa, facialarğa, vaqialarğa em Fırçı ile, em de Qalem ile kendi munasebetlerini bildirmekni ep devam etmekte. Qalbinden yanardağ kibi fışqırıp çıqqan onıñ tasviriy sañat em de nazmiyet eserleri, parıldağan "yıldızlar" sayısınıñ ep çoqlaşmasına salmaqlı isse qoşup kelmekte.

Başqaca söyleycek olsaq, İlham Perisi bütün ömür Rustem Eminovnı alğaşlamaqta… İlham Perisi onı tasviriy sañat alemine davet etip, oña alemşumul resimler yaratmağa ve acayip nazmiyet bağçasına kirsetip tekrarlanmaz nazm satırlar yazmağa ilhamlandırmaqta. Çeşit devirlerde, Rustemni tatlı efsaneviy sevgi dalğaları – fırtınaları qırşavında qaldırğan da İlham Perisi oldu…

Menim söylemek istegenim, İlham Perisi er vaqıt ve er yerde Rustem Eminov ile adımlap keldi, onı terk etmedi, onıñle beraber oldı.

Büyük ressam Pablo Pikassonıñ söylegen fikirine esaslansaq, Rustem Eminov em balalıq çağında, em ösmürlik çağında, em pişkinlik çağında… yani ömürbillâ icadkâr olup qaldı.

Bu da inkâr etilmeycek tarihiy aqiqat.

Allanıñ iradesi ile mıtlaqa öyle kün kelecek, "ELHAMDULİLLÂ MEN QIRIMIM!" dep, suratle ep uyanıp barğan azamat qırım gençligi-nesili Arabat belinde, arabatlılar hatırasına Yüksek Abide Kompleksini quracaq…

Bunıñle bir sırada, Alla qısmet etse, kene azamat qırım milleti Vetan eşqına, halq eşqına elâk olğan, şeit ketken – Veli İbraimovnıñ cesedi yatqan Sarıqiyat tarlalarındaki çuqurnı – qabirni zemaneviy tehnologiya usulı ile tapacaq. Ve, İNŞALLA o yerde, bolşevikler – kommunistler eskencesinde elâk olğan bütün qırım milleti yılnamesini aks etken alemşumul Tarihiy Memorial Kompleksini tikleycek…

Alemşumul mezkür Kompleks, qırım milleti ile bir sırada kommunist zulumına oğrağan cemi mazlum halqlarnıñ deñiz feneri – timsali olacaq.