Bugun Peterburgqa kelgenime 12 kün toldı. Qırımğa qaytacağım kelmey. Qırımda ne bar? İç bir şey yoq. Bir şey olmağan yerde, menim de işim yoq. Qırımda eki biñ desâtina topragım, dört köyim olmasa, anda bir daqqa bile oturmaz edim.

Yaşasın Peterburg şantanları, kafe-restoranları, qarı-qızları, buzlu şampanskiyleri!..

Aqşam "Bar" restoranında edim. Geceni şay da aruv keçirdim... Sarışın dülber qız kibi olmaz. Qırımda bunday dülber bir qıznı qaydan alacaqsıñ?..

Biz onıñnen mına şay tanıştıq.

Restoranda özüme ayrı bir masa işğal ettim. Öz başıma şampanskiy içmege başladım. Yalıñız canım sıqıla. Nikolay Andreyeviç de daa kelmedi. Kelse "anda" baracaqmız... Belki şimdi bizni "anda" bekleydirler. "Anda"kiler de aruv qarılar. Lâkin, doğrusı, men olardan bezdim. Taze bir şeyler kerek. Bülbül daim bir gül dalına qonıp ötmegeni kibi, menim göñlüm de, daim bir qız üzerinde qarar qılamay... tazelik isteyim, tazelik...

Der ekeç, qarşımdaki masağa eki gvardiya ofitserinen bir qadın... hayır, qadın degil, melek kibi sarışın bir qız kelip oturdı ve yemek sımarladılar.

Men sarışın qızdan közlerimni alamadım. Baqtım, baqtım... Ah, onıñ mavı közleri, birer küneş kibi... köküsi yarı açıq, omuzlar nazik, yuvarlaq körüneler...

Men onıñ seyirine dalıp turğanda, omuzıma birisiniñ eli toqunğanını duydım. Bu, Nikolay Andreyeviç edi. Meni aşıqtırdı: "Aydı bey, bizni "anda" bekleyler, keteyik",— dedi. Men qulaq asmadım. Nikolay Andreyeviçni oturttım; şampanskiy sımarladım. Sarışın qıznı oña da kösterdim, dülberligine ayran qaldı, ah çekti.

Men kene qızğa baqam, onıñ yanındaki ofitserler qızğın-qızğın söyleşeler. Sarışın dülberniñ canı sıqılğanğa beñzedi. İşte, esnedi. Bunı körgen ofitserlerden biri, oña egilip, bir şeyler söyledi. Külüştiler. Ne de küle...

Men közlerimi onıñ közlerine tiktim. Öz-özümi imtihan ettim. Qadınlar menim baqışıma dayanamağanlarını ayta ve menim, tavşanlarnı gipnoz ile özüne çekip alğan "bua" yılanına beñzeteler. "Biz de şay, seniñ köz quvetiñle tılsımlanıp, ihtiyarsız, seniñ quçağıña kelemiz"—deyler. Men niyet ettim, ille bu sarışın tavşançıqnı özüme çekecegim, ille, ille.

Muzıka çala, restorandaki ipekler, qumaçlar, atlaslar içine kömülgen Peterburgnıñ kibbar qadınları ve olarnıñ ğayet kibbar kiyingen şıq kavalerleri şampanskiy tolu qadelerini toquştırıp içe, içeler. Oyun, külkü...

Men ise, olarğa qulaq asmay, olarnı körmey, yalıñız sarışın dülberge baqam. Nikolay Andreyeviç meni türte. "Yeter bey, epbir saña ondan qısmet çıqmaz" dey, küle. Men aytam: "Sen meni iç raatsız etme. Qısmet meselesine kelgende, onı soñ baqarmız"—dedim. Kene baqam... eger men bu qıznı özüme baqtırmasam, bey mırza adım yerge batsın.

Sarışın raatsızlana, onı raatsızlağan menim közlerim olğanını duyam. İlle maña baqacaqsıñ deyim.İşte, baqtı; doğru menim kozlerim içine baqtı. Ayttım da, közleri küneş, mavı küneş. Menim közlerimi qamaştıra, lâkin men inat ettim, közlerim soqurlanacaq olsa bile, ondan ayırmaycağım. "Bua" kibi onı, o sarışın dülber tavşannı öz quçağıma çekecegim...

Ofitserlerniñ laqırdısı qızışsa kerek, ketken sayın ziyade qıçqırşalar, bir şey üzerine dava eteler. Lâkin men, bularğa qulaq bermeyim, laqırdılarını diñlemey, eşitmeyim, tek sarışınnıñ mavı közlerine baqam.

Yeñdim,bravo!

Sarışın qızardı, yanaqları al güller kesildi... (Yahut da maña öyle keldi) közlerini yumdı, başını aşağı aldı... Nikolay Andreyeviçke bunı kösterdim: "Eger men bu gece şu dülberge qavuşmasam, artıq dünyada yaşamam",—deyim. Nikolay Andreyeviç dudaqlarını büre: "Mümkün degil, olamaz"— dey.

— Olamazmı? Şimdi körersiñ.

Garsonnı çağırdım. Ondan sarışınnı tanıp-tanımağanını soradım. Tanıy eken: "Bizim Peterburgnıñ eñ dülber qadını... Yanındakiler ise, kavalerleri",—dep, manalı-manalı ayta. Tanışmaq mümkün olıp-olmağanını sorayım. "Mümkün. Lâkin..." dey. Men garsonnıñ sözüni kesem: "Lâkini yoq, işte saña, bir "katerina". Menim tezkeremi sarışın qadınğa ber",— deyim. Garson paranı da, menim yazıp bergen tezkeremi de ala. Masa üstüni cıyıştırğan olıp, tezkereni, qızğın-qızğın söyleşken ofitserden gizli, sarışın qıznıñ eline tuttıra..

Aradan eki daqqa keçmedi, sarışın hanım başını tutıp, (başı ağırğanını manaçıq etse kerek) ofitserlerniñ masasından turdı ve sofağa çıqtı.

Men de turdım, sofağa doğruldım. Ebet, o meni anda bekley edi. Dogru yanına bardım. "Hanım, cesaretimi bağışlayıñız... eger musaade berseñiz, siziñle tanış olacağım..."— dedim. Hanım elini uzattı, adını da ayttı. Men uzanğan temiz, beyaz, nazik elni nezaketle öptim ve özümniñ qırımlı mırza olğanımnı ayttım.

Men zaten cesürim. Lâkin şampanskiyniñ bir qat daa qoşqan cesaretinden olsa kerek, sözni uzatmaq istemedim. Öyle ya, uzatmağa kerekmez. Zaten, yeminim de bar, bu qız kim olursa-olsun, arzumı oña doğrudan-doğru bildirecegim. Eger o menim teklifime razı olmaycaq ise, başta menim tezkeremi alıp, ofitserlerni bıraqıp, sofada menimnen tanışmaycaq. Demek razı olacaq.

"Hanım, afu etersiñiz... siziñle tena bir yerde körüşmek ister edim"—dedim. Hanım maqsadımı añladı ve maña baqıp manalı-manalı küldi de, yavaştan: "eki biñ...",— dedi.

Dülber, şırın, cilveli ayttı. Men razı oldım, elini alıp bir daa öptim.

Eki biñ ruble... bu da paramı? Saña, dülber, canım feda olsun. Qırım sav olsun, eki biñ desâtine toprağım, dört köyim sav olsunlar.

Hanımnen keçirgen gecemi iç de unutmam; ömürimniñ soñuna qadar aqılımdan çıqmaz.

Qırımğa telegraf çektim, on biñ ruble isteyim. Bu künlerde qaytacaq edim, lâkin bir afta daa qalam. Sarışın dülberge söz berdim.

Traş olmaq kerek. Qadınlar traşsız erkeklerni begenmeyler.

Aqyardamız. Ortalıq aleket, halq qarışa. Men parohodnıñ palubasından seyir etem.

Qaçacaqmız. Bolşevikler eline tüşseñ, biñ canıñ olsa, biri qalmaz. Or qapı patladı, işte, Aqyarda da tüfek patlamaları eşitile. İşçiler baş qaldırğanlar... Zarar yoq, bir afta... niayet, eki aftadan, kene qaytıp kelirmiz...

Em yazam, em de öz yazğanlarıma inanmayım, tüştir belleyim... Toqta, parmağımı tişlep baqayım, tüş olsa, ağırmaz, olmasa...

Ay, ay... pek tişledim, ğaliba! Ağırdı. Demek, tüş degil, kerçek... Ah, bu kerçek, yalan olsa da...

Paluba üstünde de, yerde de insanlar qarınca kibi qarışalar. Telâş... Er kes parohodqa minmek istey. Bu, tıpqı maşer kününe beñzey.

Biz Qırımdan qaçamız. Amma, qayda qaçamız, niçün qaçamız?

Ebet, bizni quvalar... Buz deñizinden Aqyarğa. Aqyardan Yaponiyağa qadar qoca bir ülkeniñ halqı bizni quva...

Şimdi, şu yerde, bütün ömürim közümniñ ögünden keçe... Ah, ne künler edi, ne künler edi... Atqa atlanır, keniş topraqlarımı dolanır, bir emrimle bir köyni yigirmi dört saat içinde yerinden köçürir, elim qıcısa, onıñ qıcısını köylülerimi... ebet, öz köylülerimi qamçilemekle qandırır edim... Bütün pomeşçikler de öyle yapar ediler... Biz bir yerde peyda olsaq, er kes bizge selâm turar: "Beyim, mırzam", der, ögümizde el qavuşır ediler. Zaten insanlar şay yaratılğan degillermi? Quranda, incilde de böyle denilmeymi? "Biz dünyada esirler ve efendiler halq ettik, esirler efendilerge boysunmağa borclıdırlar", dep yazılmağanmı? Ya şimdi niçün esirler tañrınıñ emrine qarşı keteler? Niçün ayaqlanıp, bizni raat ömürimizden ayıralar? Niçün tañrı olarnıñ bu işlerine bizni, biz baylarnı quvmalarına fursat bere?.. Dünya yüzünde er iş tañrınıñ istegeninen olur. Öyle ise, bu da tañrı istegimidir?..

Menim başım aylana, bu işlerge, tañrınıñ bu ikmetine aqılım yetmey...

Bizim yanımızdaki parohod köçti... Şeerde tüfek davuşları sıqlaştı... Ana, anda, uzaqta, pülemöt da patırday... ta-ta-tat...ta-ta-tat....

Parohodımıznıñ kapitanı emir bere, köçecekmiz...

İşte köçtik... Menim kene başım aylana... Kene tüş körem dep aqılıma kele... Parmağımnı tişlep baqayımmı eken?..

Hayır, hayır, bu tüş degil... lâkin kerçekke de beñzemey... şay, tüş kibi bir şey...

Esimi başıma topladım, bütün varlığımle, hulüs qalbimle tañrıma sığındım...

Tañrımıñ öz sözüni yerine ketirecegine imanım qaviy. İnşalla, inşalla, çoqqa barmaz, tezden, bir aftadan... niayet, eki aftadan kene Qırımğa qaytırmız...

Biz endi deñizge açıldıq... Men kapitannıñ yanına bardım. O, maña elindeki durbinini berdi: "Aqyarğa baqıñız!" dedi. Men durbinni alıp, keri, Aqyarğa çevirdim...

Qızıl... bütün Aqyar, bütün Qırım, bütün kündoğuş qızıl bolıp körüne... Kündoğuş yaqnı qızıllıq sarğan...

Deñizni yarıp ketemiz. Men parohodnıñ burunında oturıp, aşağı baqam... Anda yalıñız deñiz bar... Biz deñiz içindemiz, deryalar içindemiz, qara qoyu deñizde ketemiz... amma qayda ketemiz?!

Rabbim saña sığındım... Rabbim senden medet!..

İstanbul. Bugün saba dahi er künki kibi bastonımı elime alıp, soqaqlarnıñ eyi sipirilip-sipirilmegenini teftişlep çıqtım. Ali bey, Mustafa bey ve Molla zadelerniñ qapı ögleri ter-temiz sipirilgen. Lâkin Paşa oğlunıñ qaldırımlarını sipirmey qaldırğanlar. Qaldırım tübünde üç künlik çöplük toplanğan. Çöpçi Ametni evinden çağırıp çıqardım. Eyice sögdim: "Ayvan erif, ne közüme baqa qaldıñ? Tez sipir!"—dep buyurdım. Hastalanğanını ayta. Hayır efendim, bizge öyle talaplar keçmez. Biz felekniñ çenberinden keçmişlerdenmiz...

Qapısı ögünde çöpçi ile davalaşıp turğanımı körgen Paşa oğlu meni evine çağırdı. Çoq eyi adam. Maaşımı arttıracaqlarını söyley. Doğrusı, çoq sevindim. Özüm qartaya tüşsem de, lâkin qadınım daa yaş. Ebet de, oña kiyinmek kerek. Men bu hususta oña aq berem... Maaşım arttırılsa, hanımıma mıtlaqa yañı fistan alacağım.

Paşa oğlunıñ aşhanesi ögünde, hızmetçiniñ ketirgen qavesini içtim. Teşekkür aytıp çıqtım...

Fatiden keçkende, Nikolaynıñ tükânı ögünde - qırımlı Seytumerge rastkeldim. Onı yaqında körmegen edim. "Aydı, beyim, birer qave içeyik",— dep, meni Bursalı Asan dayınıñ qavehanesine ketirdi. Şapkalarnı çıqarıp quruldıq. Qaveler ögümizge keldi. Sigarlarımıznı dumanlatıp, qavelerni içtik. Seytumer menden soradı: "Beyim, işler nasıl, şimdi ne vazifedesiñiz?"—dedi. Men aytam: "Sorma, Seytumer efendi, sorma. İşler kettikçe fenalaşıyor. Eki aydır, çöpçiler başıyım, maaşım da çoq az. Sen bilirsiñ, men Qırımdan kelgende .sandıqle müceverat ketirgen edim. Cümlesini satıp yedik. Biraz ticaret felânle oğraşmaq istesem de, lâkin işim yürümedi. İstanbul tuccarları bizim Qırımdakilerine beñzemeyler. Erifler meni tavuq kibi tintip çıplaqladılar... Ne ise, şimdilik bir derece yaşaymız", dedim. Seytumer menim çöpçiler başı oldığımdan haberi yoq eken. Aytqaiım kibi şaştı qaldı.

Qaveden çıqıp ayrılıştıq. Men doğru evge qayttım.

Qarı meni közleri ağlamaqtan qızarğan bir alda qarşılap aldı. "Ne bar?"—dep soradım. "Ne olacaq, daa ne olmaq mümkün... Ev saibi Şeyda bey keldi, ev kirası istedi. Eki aydır kira bermeysiñiz, eger bugün eki aylıqnı bir defadan ketirip bermeseñiz, yarın polis çağırır, sizni qapıdan tışarı atarım!"—dedi. Men biraz daa sabır etmesini söyledim. Qırım zadikânlarına biraz ürmet lâzümini añlattım. O meni taqır etti, ömürimde eşitmegen sözlerimi söyledi...".

Men qarımnıñ sözlerini bitirmesine meydan bermedim. Ölümlik olur dep saqlağan paranı alıp, aman Şeyda beyge çaptım. Eki aylıq kiranı yüzüne attım da, duelge çağırdım.

Şeyda bey şaştı, taacipte qaldı ve soñra "Vazgeç, Allanı severseñ"!—dep külip elini silkti... Erif qorqtı, ğaliba. Men qapını şiddetnen qapattım ve qarım yanına kettim...

Üyleden soñra, raatlanayım dep, biraz yatqan edim. Şu arada yuqlağanım. Hayır, eyilikke olsun, tüş kördim. Meni yalıñız özümi bir gemige oturtqanlar. Ellerimi de bağlağanlar. Deñizde qasırğa bar. Ruzgâr pek şiddetli. Deñiz qutura, dağ kibi dalğalar deñizge ücüm eteler. Men ellerimi çezmege çalışam... Eger ellerim çezilse, geminiñ dümenini elime keçirsem, onı doğru bir yolğa qoyacağım. Lâkin menim ellerimi öyle buğavlağanlar ki, çezmek mümkün degil. Der ekeç, direginiñ biri çatırdap sındı. Çoqqa barmay, ekincisi de onıñ peşinden ketti. Gemi başlı-ayaqlı ve bir taraftan ekinci tarafqa bir yımırta qabuğı kibi çalqandı; bir de baqtım geminiñ baş tarafı teşildi, içeri suv kirmege başladı. Men bütün qalbim, imanım, dinimle tañrıma sığınıp, ondan imdat istedim. Qıçqıracaq olam. Lâkin sesim çıqmay, boğazım tıqalgan... kökniñ bir tarafı sim-siya qaranlıq, diger tarafı qıp-qızıl! Menim gemim qaranlıq betke kete... Dalğalar şapırıp-köpürip qaynaşqan qara tarafqa kete... Geminiñ arqa tarafı köterildi ve o baş aşağı deñiz içine ketti. Men de dalğalarğa qarışıp kettim.

Uyandım. Şır-suv terlegenim. Tüş körgenimi añlağan soñ, raat nefes aldım. Lâkin kene de olsa, yüregim raatlanmay, raatlanamay...

Bu tüş maña Aqyardan qaçqan künümizni hatırlattı. Başımı köterip divardaki taqvimge baqtım. Taqvim noyabr 14-ni köstere. Ebet, noyabr 14... Bundan tamam altı yıl evel biz Aqyarda lrarohodqa mingen ve qaçqan edik... Ebet, noyabr 14-te, bundan tamam altı yıl evel, bolşevikler Qırımnı işğal etip, bizni quvğan ediler... Men episini hatırladım. Bütün ömürim film kibi köz ögümden keçti... Men özümniñ bugünki alıma inanmadım. Men bundan tamam altı yıl evel Aqyarda, parohodnıñ palubasında ekende de tüş körem bellep, parmağımı tişlep baqqan edim. Şimdi de aqlıma kele, aceba bu keçken altı yıl tüş degilmi eken, deyim. Toqta, kene parmağımı tişlep baqayım. Belki keçken altı yıl ömür tüştir... Kene ağıra... Apaqay menim bu alımı körgen, pencereni qaqa. "Bey, sen ne yapasıñ"—dey. Men indemeyim, parmagımı avuçım içine alıp, sıqam ve öz-özüme: Yeqsa kerçekten delirgen ekenimmi?"— dep sorayım. Hayır, hayır, men daa delirmedim... delirmedim, lâkin...

Yatqan yerimden turdım. Ev içinde dolaştım, iç bir şey tüşünmeyim. Başım qabaq kibi… divarlarğa, tavanğa baqam. Özüme divarlardan, tavandan bir yardımcı arayım. Demir qafes içine qapalğan ayuv, ya da qaşqır kibi ev içini dolaştım. Qıdıram. Lâkin ne qıdırğanımnı özüm de bilmeyim... çoq qıdırdım ve niayet... buldım.

Tavanda bir alqa bar, mında, vaqtile, bala beşigi assalar kerek... Men, ihtiyarsız, alqağa uzandım. Boyım yetmey. Ayağım altına kürsü qoyıp, mindim. Alqanı tutıp baqtım. Bu alqa maña bir imdat, aq tarafından gönderilgen bir imdat kibi keldi. Öz-özüme şaştım. Aceba, niçün men bunı şimdige qadar körmedim, dedim. Toqta, pencereniñ perdesini tüşüreyim, qapını da kilitleyim...

Episini azırladım. Krovat astındaki ipni alıp, bir ucunı ilmek yasadım da, diger ucunı alqağa bağladım, amma niçün bağladım, özüm de bilmeyim. Ellerim öz başlarına işleyler, ilmekni şay aruv yasağanım ki, öz ustalığıma şaşa qaldım. Şimdi ne yapmaq kerek? Şimdi, kürsü üstüne minip başımı ilmekke keçirmek, ayaqlarımnen kürsüni qaqıp cibermek ve...

Qarı qapını qaqa, "Saña ne oldı ya, niçün qapını kilitlediñ? Aç, aç!"—dedi. Men tez-tez ipni yerinden çezdim. Gizledim. Kürsüni de kenarğa çekip taşladım. Qapını açtım.

Qarı darıla: "Ömüriñde yapmağanlarıñı yapasıñ, qapı kilitlemeseñ olmaymı? Yeqsa, raat yuqlatmazlar, dediñmi?"—dey. Soñ, Paşa oğlu evine çağırtqanını ayta. Mende bugün bir hucurlıqlar körgenini söyley. Men iç bir şey olmağanını aytam da, soñ, azırlanmağa başlayım...

Evden çıqamız. Men keri aylanıp alqağa baqam. Közümnen, uzaqtan onı sevip ohşayım... Öz-özüme aytam: "Seni bu evge qaqqan ustanıñ elinden aylanayım, sen menim soñki qurtulışımsıñ... men bugün yapamağanımnı yarın... yarın olmasa, ebir kün, ille ayatqa çıqarırım!"—deyim ve evden çıqam...

Paşa oğlunıñ evine baracağım. O, maña maaşımı arttıracaqlarını söylegen edi. Şimdi çağırtqanı da mıtlaqa bunıñ içündir... tez-tez barayım, yoqsa, evden çıqıp keter, bulamam...

Yarın saba kene şay, soqaqlarnıñ eyi sipirilip-sipirilmegenini teftişleycegim. Üyleden soñ, kene, yatacağım. Eger qarı mani olmasa, o zaman alqa... ip... ilmek... kürsü...