Vetanimnin hoş aenki...



Ümer İpçi

Doğdı: 1897 senesi

Doğğan yeri: Bağçasaray şeeri (Qırım)

Elâk oldı: 1955 senesi, yanvar 11-de (Tomsk, Rusiye)


Zeynep tize (İkâye, Ses yazuvı)

Küreş (İkâye)

Mırzanıñ hatire defterinden (İkâye)

Qartlar (İkâye)

Zeynep tize (İkâye)

"Avcı" (İkâye)



____________________

* Remiz Netovkinniñ tasviri http://kartamirakrym.blogspot.com/ sayttan alındı

Facialı qurumnıñ qurbanı, büyük sıma – Ümer İpçi

Eger de men tılsımlı bir küçni tapsam edim,

öz hor halqım içün eñ hayaliy, efsaneviy ve

seadetli bir yaşayış quraredim….

Ümer İpçi

Nesirci, şair, dramaturg, publitsist, rejissör, kinostsenariyeci, aktör, tercüman Ümer İpçi Qırımnıñ qadimiy Bağçasaray şeerinde doğdu, 1897 senesi. O başta İsmail bek Gaspralı tarafından meydanğa ketirilgen Yañı Usul mektebinde, soñra Tavdayır (Qırım) ve Ğaliya (Başqortstan) Medreselerinde tasil aldı.

Ümer İpçi Qırım mekteplerinde muallimlik yaptı, Bağçasarayda, Yaltada, Aqmescid şeerlerindeki teatro medeniyet ocaqlarında faaliyet kösterdi, Qırım devlet dramteatroda direktor vazifesinde bulundı, "Yeñi dünya" gazetasında çalıştı. Onıñ, Qırım matbuatı saifelerinde muntazam sürette derc etilip barılğan, edebiyat ve sañat mevzularında, ya da qırım milleti ögünde turğan ava kibi zarur meseleler hususta publikatsiyaları – ateşin çıqışları, oquyıcılar tarafından er vaqıt sabırsızlıqle beklenildi, oquldı ve olardan maneviy ğıda alınıp turuldı.

Zaten, Ümer İpçiniñ icadı, keniş bir küreş meydannı añdıra desek, aqiqatqa uyğun kele bilir. Çünki onıñ qalemi astından çıqqan yüksek bediy seviyede icadiy mahsulatlar – olsun nazmiyetten, olsun nesirden, olsun dramaturgiyadan ve ilâhre… ve ilâhre… episi Qırım ve onıñ evlâtları qırımlarnıñ bütün saalardaki ilerilev – inkişaf ceryanında müim rol oynadı.

Ümer İpçiniñ icadı nazmiyetten başladı. O, özüniñ Ufa şeerinde (Başqortstan) oquğan devirinde (1914 – 1916) "Medrese", "Evlerge baqqanda", "Çıraqlar", "Kimden yardım" kibi şiirler yarattı. Aynı şu yılları da, "Bosağa" serlevalı ilki ikâyesini yazdı. 1917 senesi yaratqan "Ğazı Mansur" poeması ise, genç Ümer İpçiniñ dünyabaqışına, felsefesine temel qoydı. O özüniñ mezkür eserini yazğanda bir tamam doğmuş qırım halqınıñ keçmişine, onıñ qaramanane tarihına esaslandı… Müellif tarafından yazılğan nazm eserler "Şarq qadınlığı" (1926) ve "Küreş içün" (1928) şiirler cıyıntıqlarından yer aldılar.

Ümer İpçi 1925 senesi qırım halq qaramanı Alim Azamat Oğlu mevzusında mahsus kinostsenariye yazdı ve o devirniñ belli kinorejissörı German Tasin tarafından "Yalta" kinofabrikasında "Alim – Qırım yigiti" namında film işlenip çıqarıldı. Ebet, Ümer İpçi ğayet mahsuldarlı bir icadkâr olaraq, o pek çoq nesir ve dramaturgiya eserleri yarattı. "Şain Geray", "Faişe", "Tair ile Zore", "Nenkecan", "Alim", "Azat halq", "Duşman", "Tarahtaşlı Seid Oğlu Seydamet"… kibi sana pyesaları em de "Hatip", "Tesadüf", "Asan"… povestleri, "Küreş", "Qaqlıq bazarı", "Avcı", "Cevap", "Bağçevan", "Qartlar", "Amo avtobusında", "Mırzanıñ hatire defterinden"… ikâyeleri, "Açlıq", "Ocalar", "Alim" romanları işte bular cümlesindendir. Bundan ğayrı, bu büyük sıma cian edebiyatından "Meşannıñ dvorânlığı" (Molyer), "Gamlet" (Şekspir), "Aydutlar" (Şiller), "Ateş" (Barbüs), "Ovod" (Voyniç), "Ana" (Görkiy), "Demir taşqını" (Serafimoviç), "Kazakiler" (Tolstoy)… kibi sıra-sıra eserlerni ana tiline – qırım tiline çevirip neşir etti. Bunıñle, o doğmuş, sevimli halqını cian edebiyatınıñ bazı nümünelerile tanış etti.

Bu yerde bir şeyni daa söylep keçmeli ki, Ümer İpçiniñ eserlerinden bazıları nam-nişansız ğayıp oldular. Ebet, yazılğan şey ğayıp olmay, velâkin, teessüf ki, bugün de-bugün o ğayıplarnıñ ne yerde yatqanı alâ daa belli degil.

Ümer İpçiniñ icadı eñ gürlegen bir vaqıtta, o, Qırım ASSR UGB NKVD tarafından uydurılğan qarar ile yaqalandı (1937 senesi, oktâbr 22-de). NKVD hadimleri aqılğa sığmaycaq uydurmasion tamğalar qoyıp, onı mahkeme ettiler. Neticede, sahte mahkemeniñ çıqarğan sahte qararı mücibi o uzaq müddetli aps cezasına üküm etildi. Bazı bir malümatlarğa köre, Ümer İpçi 1955 senesi, yanvar 11-de Tomsk (Rusiye) ruhiy hastalıqları hastahanesinde can bere – elâk ola.

Qırım milliy medeniyetiniñ büyük, parlaq sımalarından biri – Ümer İpçi azretleri, HH-nci yüzyıllıqnıñ başlarında meydanğa kelgen facialı kommunistler devleti qurumınıñ nevbetteki qurbanı oldu.

EDEBİYAT:
  1. Ümer İpçi. İkâyeler. (Yu. Bolat tertip etti). Taşkent. 1972.
  2. İsmail Kerimov. Edebiyatımıznıñ körümli erbabı. "Yıldız" jurnalı. 1987. № 2.
  3. Ayder Osman. Epimiz sevgen edip. "Yıldız" jurn. 1992. № 5.
  4. Rustem Hayali. Eger de men tılsımlı bir küçni tapsa edim… "Qırım" gazetası. 2006. Aprel 5. № 28