Doğrusı, bu qansıcaq qırım yigitile tekârançıq tanışlığım olsa da, onıñ ilim-fen oğrunda alıp barğan işlerinden haberdar degil ekenim. Ebet, qabaat kendimde. Allanıñ yardımı ile bugün mezkür yañlışlıqnı tüzetmek istedim…

Girey Bairov kibi cankuyer insanlar keçmişte de bar ediler, şimdi de barlar ve İnşAlla kelecekte de olacaqtır. Böyle alelhusus insanlar sayesinde o ya da bu halqnıñ – milletniñ medeniyeti, tarihı, urf-adetleri saqlanılıp kelinmekte.

Meselâ, eramızdan evel beşinci asırda Gerodot (Galikarnaslı), on yedinci asırda Evliya Çelebi (Derviş Mehmed Zilli), on sekizinci asırda Seyid Halil (Orlı), on doquzıncı asırda Yevgeniy Markov kibi çeşit devirlerde yaşağan bir talay tarihçiler-etnograflar tarafından Qırım ve qırımlar ile bağlı zengin tarihiy-medeniy miras qaldırıldı. Yigirminci asırda ise, Semön Mirer kibi tedqiqatçı alim on beş yıl zarfında Moskvadan Qırımğa qatnap, qırım milletiniñ ğayet zengin folklor nümünelerini yazıp qaldırdı. Tarih qatlamlarından böyle misallerni daa çoq ketirmek mümkün.

Bu yerde bir şeyni qayd etmeli ki, zamandaşlarımız Enver Özenbaşlı (Abdullayev), İbraim Abdullayev de Markovlar, Mirerler… kibi kendi teşebüslerile – yürek emirile böyle mubarek işler yapıp özlerinden zengin miras qaldırdılar.

Bugünki yigirmi birinci asırda ise, yuqarıda añılğan intellektuallarğa daa bir insan – Girey Bairov zatı aliyleri qoşuldı. Bu şahs da boş vaqıt taptı, yürek emirile millet içün ava kibi zarur olğan alicenap işke sarıla. O ihtiyar kişilerni qıdırıp tapa, qonuşa, olardan Qırım köyleriniñ tarihına, medeniyetine, urf-adetlerine, tiline – lehcesine, ananelerine, toponimikasına ait malümatlar toplay, subetdeşleriniñ seslerini yaza… ve ilâhre, ve ilâhre. Bir sözle söylegende Girey efendi yürek emiri ile bütün bir ilmiy teşkerüv institutnıñ yapacaq işlerini becermege davrana. Bunıñle o, Qırım ve qırım milletiniñ ileri ketüv ceryanına ğıda bermege çalışa.

Eyisi, aydıñız, beraberlikte Girey Bairov efendini diñleyik:

"Men Bulunğur rayonı merkezinde (Özbekstan) doğdum (1983 s.). Girey adımnı ise, dünyaca belli bala ekimi, hirurg – rahmetli emce babam Girey Bairovnıñ şerefine qoyıldı. O bütün ömür Leningradda (şimdi Sankt-Peterburg) yaşadı. 1999 senesi vefat etti. Allanıñ rahmetinde olsun.

Deycegim, men doğğan soñ, biz Bulunğurdan kene Alma-Atağa (şimdi Almatı) qayttıq. Anam Elvira Atello qızı Bairova (Qadırova) meni doğurmaq içün Alma-Atadan mahsus Bulunğurğa kelgen edi. Anda menim Mürvet qartanam yaşay edi. Menden evel Niyara aptem doğdu. Aptem o vaqıtı eki yaşında edi.

Babam İsmet Osman oğlu Bairov Alma-Ata şerinde Ekimlerniñ İhtisasını yükseltüv meditsina institutında muallim çalışa edi. Babam ders bergen oquv yurduna bütün sabıq Sovetler Birliginden stomatolog ekimleri oqumağa kelip, özleriniñ zenaatları boyunca ihtisaslarını yükseltip, kene keri döne ediler.

Bizim qoranta kendi beşigine – Qırımğa 1988 senesi qayttı. Sovet akimiyeti bizlerge – Bairovlar sülâlesi tamır atıp kelgen doğmuş Aluşta şeerinde yaşamağa izin bermedi – yasaq etti. Niayet, biz Qarasuvbazarğa yaqın Aq-Qaya köyünde yerleşip olduq. Ertesi yılı babam tarafından Ayşe qartanam ve Osman dedem de sürgünlik yerlerinden qaytıp keldiler.

Men qomşu Muşaş köy mektebinde birinci sınıfta oqup başladım (1989 s.). Üçünci sınıftan itibaren ise, Qarasuvbazar şeerinde başta birinji, soñra üçünci sanlı umumtasil mekteplerge qatnap oqudım. Muvaza (parallel) olaraq muzıka mektebinde – kemane ve akkordeon sınıflarında tasil aldım.

Doqsanıncı seneleri mürekkep – ağır yıllar edi. Mektepke barmaq içün er kün beş kilometr mesafeni cayav basıp keçe edim. Çıraqlar söndürile edi ve ilâhre, ve ilâhre…

1995 senesi Mürvet qartanam ve Atello dedem de Merkeziy Asiyadan Qırımğa qayttılar. Olar Aqmescid şeerinden (Qırım) ev satın aldılar. İşte, men, ertesi yılı olarnıñ yanlarına avuştım. Sekizinci, doquzıncı sınıflarnı Aqmescidde12-nci mektepte oqudım. On ve on birinci sınıflarnı ise, Qırım Devlet Meditsina Universiteti (QDMU) erkânındaki meditsina-biologiya litseyinde oqup bitirdim. Litseyni tamamlağanımle QDMUnıñ stomatologiya bölügine oqumağa kirdim (2000 s.).

Meni bizim milliy meselemiz bütün vaqıt özüne celp etip keldi. Cemi milliy mitinglerde iştirak etmege areket ettim. 1998 senesi qırımlarnıñ demiryol vokzalına doğru yürüşleri alâ daa hatıramda. Olar sırasında men – 15 yaşında ösmür de barım. Milis kolonnasını ve içki arbiy quvetlerniñ askerler sırasını yarıp keçtik. Bunıñ neticesinde demiryolu vokzalınıñ işi bir qaç saat toqtağan edi. Ebet, 1999 senesi mayıs 18-de olup keçken kütleviy miting de aqılımdan çıqmay. Bir ay zarfında Qırımnıñ bütün köşelerinden, bu cümleden Krasnodar ülkesinden Aqmescidniñ baş meydanına doğru tarihiy cayav yürüvi (marş) keçirilgen edi…

2002 senesi meditsina universitetiniñ talebeleri ile birlikte (soñra başqa aliy oquv yurtlarnıñ talebeleri de qoşuldılar) "Qardaşlıq Gençler Teşkilâtı"nı meydanğa ketirdim. Bizler ayda bir kere İsmail Bek Gaspralı adına kütüphanede toplana başladıq. Soñra, ofisimizni Karl Libkneht soqağında yerleşken "Qırım" gazetası muarririyetiniñ qaburgasında yerleşken evde açtıq. Şimdi bizim ofisimiz olğan yerde "Armançıq" balalar mecmuası muarririyeti yerleşken.

Genç qırımlar "Qardaşlıq" teşkilâtınıñ işlerinde – faaliyetinde büyük aveslikle, entuziazm ile iştirak ete ediler. Bizler, tarihiy qırım namlarını köstergen "Toponimiya haritası"nı çıqardıq. Belli insanlar ile körüşüvler, Qırımnıñ tarihiy yerlerini ziyaret etüv kibi tedbirler teşkilâtlandırıp bardıq. "Tañ" namında mecmuanıñ bir qaç sanını çıqardıq. Bizim "Qardaşlıq" teşkilâtında çalışqan gençler al-azırda Qırım ve qırım milletiniñ türlü cemaat işlerinde faaliyet kösterip kelmekteler.

Meditsina Universitetinde oquvımnı bitirgen soñ, devlet esabında tasil alğanım sebebi men İnternatura keçmek içün Herson velâyetine (Ukraina) yollanıldım. İnternatura talimini bitirgen soñ, yani 2008 seneden itibaren baba-dedelerimniñ doğğan yeri – Aluşta şeerinde (Qırım) stomatolog vazifesinde çalışıp başladım.

Beş – altı yıl zarfındaki Aluştada keçken devirim devamında em zenaatım boyunca çalıştım, em de içtimaiy işlerimni devam ettim. Bu yıllar zarfında yerli aluştalı faaller ile tanıştım, araştıruv-tedqat işlerile oğraştım. Qırımda 1944 senesine qadar doğğan sakinler ile körüştim – subetleştim – soraştıruv işleri alıp bardım. Böylelikle, men 1944 senesi qırım milletine nisbeten yapılğan qırğınlıqnıñ (genotsid) şaatı olğan bir talay ihtiyar kişilerden alğan hatırlavlarnı saqlap qalmağa imkân buldım.

Bugün de bugün men Aqmescid şeerinde yaşayım, mında da zenaatım boyunca çalışam. Boş vaqıtlarımda qırım milletiniñ – halqınıñ tarihı, medeniyeti, etnografiyası hususta toplanğan malümatlar üzerinde ilmiy tedqiqat işleri alıp baram, maqaleler yazam. 2020 senesi menim "Qırım medeniyetiniñ tarihiy atlası. Tom 2. Etnografiya qaydları. Coyılğan Qırımnı qıdıruv" ("İstoriçeskiy atlas kulturı Krıma. Tom II. Etnografiçeskiye zametki. V poiskah utraçennogo Krıma") serlevalı kitabım dünya yüzüni kördi.

Ara tapqanda, dülber Vetanımnı dolanam, Vetanım kibi dülber ihtiyar kişilirni (ebet olarnıñ episi dülberler) tapam, hatırlavlarını yazam. Bunıñle, ilim-fen dünyasına, bu cümleden kelecek qırım nesiline qaramanane qırım ecdadlarından miras qaldırmağa arekette bulunam. Alla epimizge Vetan, millet, halq aşqına yapqan ilâiy işlerimizde yardımcı olsun! Alla bizlerni imandan ayırmasın! Amin".

Amin YARABBİ!..

Bizler ise, Girey İsmet oğlu Bairovğa özüniñ doğmuş halqına nisbeten cankuyerlikle alıp barğan maneviy areketlerine, yapqan işlerine EVALLA deymiz. Em ekimlik, em etnografiyalıq, em de tedqiqatçılıq kibi faaliyetinde oña daa yüksek muvafaqiyetler, yeñişler isteymiz.

Allah Taalâ, Girey efendiniñ Qırım ve qırım milleti oğrunda atqan er bir mubarek adımında yardımcı olsun! Amin.