XX asırnıñ başlarında doğğan nesilimiz, aqiqaten de, felekniñ çemberinden keçken oldu.

Ösmürliklerinde o dede-qartanalarımız – tarihniñ ketişatını bozğan, yıqtırıcı sersem inqilâpnı kördiler. Soñra, bizden olmağanlar uydurğan-başlağan mantıqsız ve çoq qanlı vetandaşlar (grajdan) cenkiniñ deşetine rastkeldiler.

Yaşlıq çağına kireyatqanda ise, şu nesil, 1921-23 ss. misilsiz açlıqnı (Qırımda 100 biñ insan öldi, ekseriyeti – halqımızdır) başından keçirdi.

1928-1939 ss. şaşıttırıcı repressiyalarnıñ şevqatsız dalğaları bu, pişkinlikke doğru keteyatqan, oqumışlı nesilniñ közleri ögünde tutaştı, quturdı. Atta, o ezme-taqipler, aralarından eñ istidatlarınıñ çoqusını, klassik edibimiz Şamil Alâdin aytqanı kibi, Kremlniñ qurbanları sırasına tizdiler…

Milliy areketimizde şu, XX asırnıñ başında doğğan üyken nesil içinde, onıñ parlaq vekili Muarrem Celâl oğlu Martın (Martınov) (1906-1995) da bar edi. Onıñ soyadı özü, ebet, çoq meraqlı. Amma belli ki, Yalıboyu vetandaşlarımız arasında öyle çeşitleri az degil (Konsul, Voyennıy, Kurnos, Caksim…).

Bugün, Muarrem ağanıñ bir qaç şiirini oquyıcılarnıñ diqqatına avale etemiz. Şiirlerni muarriyetke onıñ köydeşi, qutleviy avdet devirinden berli öz doğmuş yeri – Hapıshorda yaşağan Milliy areketimizniñ aytuvlı iştirakçilerinden biri, eskiden oquyıcımız Refat ağa Göcen ketirip berdi. Çoq sağ olsun!

Ebet, o şiirlerni evelden bilgenler bardır. Amma Refat ocanıñ bu alicenap işi sayesinde mezkür eserlernen, ümüt etemiz, biñlernen vatandaşlarımız tanış olur. Çünki Muarrem ağanıñ icat mahsulatları yüksek seviyeli olıp, mıtlaqa keniş dairege yayılmağa lâyıqtır.

Taqdim etilgen şiirlerniñ mevzusı ebediy – mayıs 18 faciası, halqımızğa oturğan, boş yerde endirilgen şevqatsız darbe. Bu yıqtırıcı-öldürici darbeniñ ilk qırğın aqibetleri…

Şiirler çeşit insanlar – atta, 15 yaşındaki ösmür – adından yazılğan. Albuki, Muarrem ağa o sene endi çoq şeylerni körgen, qırcıman 38 yaşında er kişidir.

Onıñ ömüri aqqında bizge neler belli? 1921-22 senelerniñ müşkül açlığı onı bütünley öksüz qaldıra. O, degil ana-baba – yaqın aqrabasından ayırıla. Böyle alda onı, Suvdağ rayonına işlernen kelgen Qırım TSİK reisi Yuriy Gaven (Yan Dauman, 1884-1936) tesadufen köre.

Ölüm alında bulunğan 15 yaşındaki Muarremni, vazifedar özünen ala ve Aqmescitteki balalar evine yerleştire. Onı yoqlap tura, oquvına diqqat ete. Mektebni muvafaqiyetnen bitirgen Muarremni Gaven Moskvadaki "Kommunistiçeskiy universitet trudâşçihsâ Vostoka" – "Komvuz"ğa kirmesi ve bir qaç yıldan soñ bitirmesine sebepçi ola.

Qırım yigitini Özbekistanğa yollaylar. Anda o bayağı yıl mesülietli vazifelerde çalışa. Cenk başlanğanınen Muarrem ağa cebege kete. 1941 ssenesi Kiyev mudafaasında iştirak ete. Esir tüşe.

Bir qaç arqadaşınen ondan qaçqan asker – kene Qızıl orduğa qoşulmağa nail ola. Cenkleşmekni devam ete. Bir maalde gospitalge tüşe. Andan, endi azat olunğan Muarrem Qırımğa qayta.

Bütün millet terkibinde, Muarrem ağa mayıs 18 sürgünine oğray. Bekabadğa tüşe. Halqımız o zaman nasıl azaplar çekkenini, o deşet müitte nasıl duyğularnen yaşağanını Muarrem ağa öz şiirlerinde çoq kerçek, qayğı ve samimiy… açuvnen aks etmekte. O eserlerniñ qıymeti – qocaman teren ve taze yaranıñ dayanmamaq derecede sızlamasında.

1950-nci seneleriniñ ortalarında Muarrem ağanıñ Milliy areketimizge qoşulması, daa doğrusı, onı başlağan insanlar sırasına keçmesi – er taraftan çoq tabiiydir.

Şair ve yazıcı qabiliyet saibi olaraq, o, büyükten büyük aqsızlıq-adaletsizlikni em sezdi, em onı mearet ile tarifledi, em de izçenlikle oña qarşı turdı. Bilgili-tasilli, tecribeli-ferasetli şahs sıfatında o, küç-taqatını, vaqıtı-zametini ayamadı, Milliy areketimizniñ ög saflarında olmağa tırıştı.

Bu faalligi – bir sıra müim vesiqalar müellifdeşi olğanı, Moskvağa defalarca barğanı, Vetanını israrlıqle talap etkeni içün Muarrem ağa qaç kere tenbiyelendi ve cezalandı.

"Bizim milletimizge yapılğan bu zulum – o "şanlı partiya"nıñ işi degilmi? Öyle olsa, alsın da doğurtsın!", – degeni ve daa diger "günâhları" içün o 1964 s. kommunist firqası azalığından çıqarıldı.

1969 s. 63 yaşındaki Muarrem ağanıñ üzerinde mahkeme ötkerilip, onı üç yılğa apiske qapatacaq ediler. Sağlığı pek zayıf ve cenk iştirakçisi olğanı "köz ögüne alınıp", onı kene de şu müddetke, amma "şartlı sürette" üküm ettiler.

…Omür arqadaşı Haester Moiseyevna olğan Muarrem ağanı 1994 s. qızı Meri İsrailge alıp ketti. Bir yılğa barmadan, o anda vefat etti ve felestin mezarlığında cıyıldı. Oğlu Niyaziy bundan bir qaç sene evelsi Bağçasaray şeerinde keçindi.

Bu milletsever, alicenap insanımıznen bağlı kimdedir malümat olsa, bildirmesini rica etemiz.

Yaqın aqrabalar (soldan): Muarrem Martın, Üsniye Kerim, Cemal Harahalil, Halid Kerim. (1970 seneleri. Ferğana ş., Özbekstan).